Узбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

3. Yer osti boyliklari davlat kadastrini yuritish istikbollari. 
 
Uzbekiston  xududi  kurilish  meteriallarga  (kum  va  shagal  tosh  ,soz  tuprok,kvark 
kumlari,  oxaktoshlar,marmar  )  xamda    gidromineal    xam    ashyolarga,yani    yer  osti  
suvlariga    juda    boydir  .Uzbekiston    xudidiga    30  dan    ziyod    mramor  konlari  
ochilgan .Ularninig  kupchiliggi  yukari  sfatli  va ranigli  maraflar  gruxiga  kiradi . 
Yer  osti  suvlaridan  shaxar    va  kishloklarni  suv    bilan    taminlashda    ekinlarni  
sugorishda,chorva 
mllarini 
kisman 
suv 
bilan 
tammin 
etishda 
fydalanmokda.Uzbekiston  mavjud  yer  osti  suvlarining  kata  chukurliklardan 
olinayotgan  lar  organizim  uchun  foidali  materiallarga  boy  va  xarorati    ancha  va 
xororati  yukori    bulganligi  sababli  ular  asosida  bir  kancha  sanatoriylar 
(chimyon,chortok) tashkil kilingan.Bu sanatoriylarda xar xil bemorlr dvolanmokda .    
              Oxangaron    vodiysida-  yokilgi  foydali  kazilmalari  kumir  bor.  Angren 
kumiri  kungir  kumir  bulsada  ,  ochik    usulda      kazib  olinishi  ,  istemol    joylariga 
yakinligi sababli  uning  axamiyati katta . Oxangaron vodiysida  chinni xom ashyosi-
kaolin,shuningdek buyok xam ashyolari xam mavjud . Bu joydagi kaolin zaxirasi  va 
sipati    jikatidan    oldingi    urinlarga    turadi.  Kaolindan    chinni  ishlab  chikarishdan 
tashkari neft  maxsulotlarni tozalash xam  foydalaniladi. 
      
    Chirchik  –Oxangaron  vodiysi    kurilish    materallariga  xam    boy.  Oxangaron  
vodysida  ,Bekobod  va  Parkent    va  Oktosh    otrflarida    turli  rangdagi  mramor    bor 
.Ulkadagi    kupchilik  foydali  kazilmalaar    yer      betiga    yakin    joylashganligidan  
ulardan foydalanish ancha kulay. 
 
   Toshkent shaxri yakinida  shifobaxsh  mineral suv topilgaan bulib ,uning ososida 
“Toshkent mineral suv “shifoxonasi  bunyod etilgan.Bu suvdan   

---

 
101 
 
Istemol  kilinib,davolanish  maksadlarida  tobora keng  foydalanilmokda. 
  
     Fargona  vadisi –faydali  kizilmalarga  boy .Bu yerda  neft ,tabiy gaz  kumir  ,  
oltin  gugurt    ,tog  mumi    ,tog  kvarsi  ,surma  ,slanes  ,oltin,kurgoshin,oxaktosh  .Va 
boshka    xil  konlar  mavjud.Neft  Shur  suv  ,Chimiyan,Andijon  ,Polvon  tosh  ,Xujobod 
,Sux va Ming bulokda  kazib chikariladi . 
       Tabiy  gaz    vodiyning  sharki      va    janubiy    kisimlarida  ,oltin  gugurt    va  tog  
mumi  garbda –Shur suvdan chikada.Binokorlik materiallaridan  oxak tosh   
,gips (Kuvasoy  yakinida ) va gillar bor .Fargona  vodiysidagi  shifobaxsh  mineral 
suvlardan  keng  foydalanmokda . 
              Mirzachol    -foydaliy    kazpilmalarga    uncha  boy    emas  .Asosiy    foydali  
kazilma  boyliklari  kuriligi  materiallarga  va  tuzlardan  iborat. .Mirza chul  yer  osti  
suvlariga  janubiy  chekkasidagi  tog  yonbogirlar esa  zilol buloklariga boy.             
                 Zarafshon  –tabiy-  geografik    ulkasida    kazilma    boyliklar    kup  va  
xilma-xil  .  Nurota    tizmasidagi    nodir  va  noyob  metallar,volfram    konlari  ,Gubdin 
togidagi    Marjonbulok    oltin  koni  ,Oktog    va    Omonkutondagi            marmar  konlari  
mavjud    .Gazgon  marmari  (Oktogda    )  dunyoga    mashxur  bulib,  turli  ragnda  gozal  
toblanadi  .Gazgon  marmori  maskva  ,Sankt-Peterburg  ,Toshkent      metrolarning   
bekatlari  ,xoshamatli    binolar  ,jumlada    Xalklar    dusligi  saroyi,Toshkent    Dvlat  
uneversitetining binolari  bezatishda ishlatilgan. 
          Zarafshon  tabishy – giografik  ulkasining  muxim  tabiy  boyliklardan  biri  
yer  osti  suvlaridir .Ulkaning  juda  kup  joylaridan  chunki  yer osti  suvlar  topilgan  
bulib,ular  shaxar va kishloklarni  chunki  suv  bilan  taminlamokda . 
Kashkadaryo-  Kashkadaryo    tabiy  –geografik    ulkasida  gaz,neft    marmar 
,marganes    rudosi  ,gips  ,dala  gipati  kabi  kazimi    boiliklar    xamda  xar  xil    kurilish  
materipalar  koni joylashkan .Bu  ulkada Uzbekistondagi eng katta Shorton gaz koni    
mavjud. 
Surxandaryo  –tabiy  geografik  ulkasida  kazilma    boyliklarda  neft    va    gaz  kumir, 
polimetall  ,alyumin  rudasi  ,gips  ,tuz  xar  –xil  kurilish  materiallari  konlari  b  mavjud 
,Neft  va gaz asosan  Lalmikor ,Kukaydi,Xovdogdan kazib olinmakda. Shargunda  esa 
yaxshi sifatli  toshkumir  koni joylashgan. Sariosiyoda  polimetal  rudasi (Sangoptak 
),alyumini rudasi  ,gips oxak  konlari    joylashkan  .Uzbek-tondagi eng kota  Xojaiykon  
tuz koni ulkaning  janobi-garibida  joyilashkan . Blardan tashkari ,vinokorlik metallar 
xam  bor. 
  Surxandaryo  janubida  tarkibda  xam  xil erigan moddalar soklovchi  bir  necha  
mineonxona mineral suvlar  topilgan .Bu suvlar Jayronxona minfal suvi xisoblanadi.  
Qizilkum  –  yer  bagrida  foydali  kozilmalar  kup.  Bu  yer  ayniksa  neft  gaz  va 
binokorlik materiallariga boy.Tabiy gaz konlari ulkaning jaubiy – xarbiy kisimdadir. 
Kizilkum tabiy gaz zaxiralari jixatiga respublikamizda oldingi urinlarda birida turadi. 
Bu  yerda  Gazli,  Toshkuduk,  Xujakozgon,  Yangikazgon,  Doyaxotin    gaz  konlar  bor. 
Gazlidan  kazib  olinadigan    gaz  kuvurlar  orkali  bir  kancha  joylarga  iborilmokda. 

---

 
102 
Buxoro  viloyatining  Kizil-dagi  va  uncha  tutash  ayrim  axoli  manzilgoxlari  xam 
gazlashtirilmokda. 
   Kizilkumda bir necha  olti koni  bulib, bular orasida eng kottasi Muruntov oltin 
konidir. U zaxirasi, sifati va kazib olinishining    arzonga tushishi jixatidan dunyoda 
oldingi urinlarda birida turadi. 
  Bular tashkari Kizilkumda  mis, astbest, korund, grafit, feruza, granit, aaxaktosh, 
axak  konlar  bor.  Binokorlikda  ishlatiladigan  sochilma  kumlar  xam  kattagina 
maydoncha  tarkalgan.  Kuyi  Amudaryo-  tabiy  –  geografik  ulkasida  kuidgi  foydli 
kozilmalr uchraydi: 
Orol dengiz  yakinida  tabiy  yonuvchi gaz va neft  muxim  aaxamiyatga  ega.  Daryo 
deltasidagi  glauber  (mirabilit)  tuzi  sanat    axamiyotiga  ega.  Binokorlik  materiallari 
ayniksa  kup:  Sultan  Uvays  togining  etaklaridagi  graanit,  mriar,  axaktosh,  mergel  va 
gips kabi kurilish materiallaridan foydalanish mumkin. 
Ustyurt  –  yer  bagrida  katta-  katta  tabiy  gaz  va  neft  konlari  topildi.  Borsakelmas 
shuri  juda  katta  tuz  zaxirasiga  ega.    Xuvullab  yotgan  Ustyurt  kengliklari  sunggi 
iyllarda ancha gavjum bulib koldi. Xamdustlikdagi  katta Buxoro- Ural va Markaziy 
Osiyo  –  Markaz  gaz    kuvurlari  Ustyurt  orkali    utgan.  Bundan  tashkari  Ustyurt 
ulkasidan janubiy-sharkdan  shimoliy-garbga tomon Kungirot Makat  temir iuli kesib 
utgan.  Shu  munosabat  bilan    “ulkada    Yoshlik”  “Korakolpogiston”  degan  gavjum 
temir iul bekatlari vujudga keldi.                                    
  
Foydalaniladigan adabiyotlar 
 
\
 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Toshkent, 1992.  
 
 
O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksi, Toshkent 1998. 
 
« 
«Davlat kadastrlari to‘g‘risida»gi qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 
 
 
Xonazarov A.A., O‘rmonchilar uchun qo‘llanma, Toshkent, Mexnat, 1992 y. 
 
 
Uzbekiston Respublikasi “Yagona davlat kadastri tizimi tugrisida” nizom. 
1996 yil 17 iyul