Узбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети



Download 1,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/18
Sana29.11.2022
Hajmi1,37 Mb.
#874623
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
Bog'liq
pdf

Назорат учун саволлар:
1 .Пахта кулсини келтирадиган зарари?
2.Пахта куяси таркалган давлатлар?
3.Пахта куясига карши курши?
2. КАРТОШКА КУЯСИ
оила - ^мизканотли куялар * 
Gekchiidae
туркум - танга канотлилар - 
Lepidoptera
синф - здехаротлар -
Insecta
Русча номланиши: 
Картофельная моль
Латинча номланиши: 
Phthorimaea opercuklla Zell
Узбекча номланиши: 
Картошка куяси
7


Картошка куяси 
Incecta
- синфи, 
Lepidoptera
- отряди, 
Gekchiidae

оиласига мансублигини Американинг Техас штатида 1873 йилда энтомолог 
олим Целлер (Zeller) томонидан аникланган.
1864 йилгача ушбу хдшарот турли номлар билан аталиб келинар эди.
Картошка куяси - картошка, тамаки, баклажон, помидор ва бошка 
итузумдошлар оиласига кирувчи усимликлаРнинг энг хавфпи карантин 
хашароти хисобланади.
Картошка куясининг ватани Жанубий ва Марказий Америка хисобланади.
Зараркунанда асосан экватор чизигига якин ва тропик иклимли 
давлатларда кенгрок таркалган.
Европанинг Италия, Испания ва Португалия давлатларига 1920 йилларда 
кириб келган.
Бугунги кунда дунёнинг 70 дан ортик давлатида руйхатга олинган ва кенг 
таркалишга улгурган.
Шимолий ва Жанубий Америка ва унга яцин оролларда, Осиёда: Япония, 
Вьетнам, Корея, Хитой, Хиндистон, Покистон, Эрон, Ирок, Афхонистон, 
Сурия, Туркия, Кипр ороллари, Суматра ва Явада. Африкада: Жазоир, Кения, 
Конго, Марокко, Сьерра-Леоне: Австралияда: Янги Зеландия ва Океания 
оролларида: Европада: Испания, Португалия, Франция, Италия, Греция, 
Албания, Болгария, Югославия, Украина, Молдавия, Грузия ва Россия 
Федерациясининг Краснодар улкасида, Ростов вилоятида, Приморя улкасининг 
узок шарк кисмида таркалганлиги кайд этилган,
Бугунги кунда Астрахань вилоятига хам тар кал иб бормокда.
Морфологияси
Капалаги: Кичкина, оч кулранг тусда булади. Тинч холатда канотлари 
елкасига йигилган булади. Олдинги канотларининг катталиги 12-15 мм 
атрофида. 
Эркагида 
канотлари 
ургочига 
нисбатан 
кичикрок 
булади. 
Канотларида тук рангли чизиклари ва кора доглари бор.
Картошка куяси капалаги, пилласи, гумбаги, личинкаеи ва зарарланган 
картошка меваси
8


Муйлови кулранг ва унинг кисмлари аник к>финиб туради.
Эркак капалак корин кисмининг охирги аъзосининг узунлиги бутун 
Корин кисмининг узунлигининг 1/3 кисмини ташкил килади. Ургочисида эса 
аналь аъзолари одатдаги катталикда булади. Эркагида корин кисмининг охири 
калин момиклар билан копланган.
Эркагининг олдинги канотлари ургочига нисбатан 2-2,5 мм кичикров 
булади.
Кррнинг ранги саргиш кулранг, ост кисми эса кулранг ок тусда.
Олдинги ва урта оёклари оч-кулранг тусда, ташки томони жигарранг 
тусда, панжалари жигарранг, аъзолари секин октус олади..
Орка оёклари оч саргиш рангда, узун оёклари ок момиклар ва панжалари 
жигарранг момиклар билан копланган.
Эркак капалак ургочисидан асосан корин кисмининг охирида ок ёки 
кулранг ок момиклар борлиги билан фарк килади,
Тухуми: Овал шаклда. Баъзан бир томони ботикрок булади. Эни 0,35-
0,45 мм, узунлиги 0,8 мм катталикда. Тухумлари сувда эрувчи секреция 
моддаси билан копланган. Янги куйилган тухумлари ок рангда, камалаксимон 
товланиб туради. Кобиги силлик, бир томони турсимон. Тухум вакт утиши 
билан тук рангга киради ва курт чикишидан олдин кобикдан куриниб туради. 
Тухумдан чикишидан икки соатлар олдин куртни кимирлашини кузатиш 
мумкин. Личинка тухум ичини кемириб узига чикиш учун тешик очади ва 
тухумдан чикади. Бушаган тухум ок раннгда булади,
Личинкаеи: Тухумдан чиккан личинка 1,2 мм узунликда, рангсиз ёки оч 
кизгиш тусда булади, вакт $п-иш билан тук жигарранг тусга киради, бош кисми 
кора рангда.
Етук личинкалари 10 - 13 мм узунликда, эни 1,5 мм, ранги саргимтил 
кизгиш ёки яшилсимон кулранг тусда булади.
Личинкалар картошканинг яшил, 
мурт
устки кисмида, тамаки ёки бошка 
усимликларда ривожланади. Бош кисми тук жигарранг ёки кора рангда; Кукрак 
кисми деярли кора тусда, саргиш тусда булади. Калконлари жуда кичкина, тук 
тусда.
Хдр бир сегментида 1 0 - 1 4 тадан кора тусдаги кичкина калкончалари 
мавжуд. Кукрак оёклари корамтир тусда, корин кисмида жойлашган оёклари 
саргимтир тусда.
Дала шароитида 2-3 хафта ичида личинкалар тулик е тип ад и. F умбакка 
кетишдан олдин личинкалар тук тусга киради ва тебраниб бошлайди. Одатда 
гумбаклашга утишдан олдин личинкалар озикланаётган масканини, баргларни, 
картошка мевасини тарк этади ва ахлатлар ёки тупрок орасига кириб гумбакка 
айланади. Аввалига пилланинг ички кисмини тайёрлайди, сунг ташки томонини 
тайёрлайди. Тупрокдаги кесакларга ёки бошкаларга ёпишиб олади, У узи 
зарарлаган дарахт остидаги тупрокда гумбакка айланган булса хам, уни уша 
жойда топиш, к^з билан илгаш кийин булиб колади, Омборхоналарда пиллалар 
коп ораликларида, картошка куртагининг ораларида, пол тешткларида ва бошка 
куз илгамайдиган жойларда булиши мумкин. Личинкалар тез узгарувчан
9


хароратга мослашувчан булиб, каттик сокукларда х,ам мевалар ичидада 
яшовчанлигини саклаб колади.
1-капалаги, 2-тухуми, 3-личинкаси, 4-ургочисининг корин кисми охири, 
5-гумбаги, 6-аналь органи, 7-эркак капалакнинг жинсий органи, 
8,9-
картошка куяси билан зарарланган картошка меваси ва тамаки барги.
Пилла ва гумбак: Пилласи саргиш-кумуш рангда. Бошка куяларга 
нисбатан жуда пишик ишланган. Личинкалар аввалига ипак тур тукийди, сунг 
ички каватини тукийди. Личинкалар 24 соат давомида пиллани тайёрлаб 
улгуради. Шундан сунг пилла ичига кириб, тешикларни беркитади ва 3-4 
кундан кейин гумбакка айланади. Пилланинг узунлиги 10 мм, эни 4 мм ни 
ташкил килади, Эркагининг гумбаги, одатда ургочининг гумбагига нисбатан 
кичикрок булади. Личинкаларни жинсини гонопорларининг жойлашишидан 
билиб олиш мумкин.
Биологияси
Краснодар улкасида 3-4, Украина жанубида 4-5 авлод беради. Ёз 
мавсумида бир авлоднинг ривожланиши 22-30 кун,киш мавсумида эса 2-4 
ойгача давом этади. Хдво хароратининг -4°С ва +36°С булиши картошка 
куясига халокатли таъсир килади. Куянинг унгай ривожланиш харорати 22- 
26°С ва нисбий намлик 70-80% булиши керак. 
Картошка куяси етук 
личинкалик ёки гумбаклик даврида кишлайди.
Капалаклари бир ёки икки дона уругни баргларга, тамаки, картошка, 
помидор, картошка мевасига, агар тупрок билан картошка кумилмаган булса 
тупрокка куяди.
Энтомологлар Эссиг ва Курьерларнинг маълумоти буйича картошка 
куяси помидор меваларига хам уруг куяр экан. Тухумдан чиккан личинкалар 
помидор мевасини ичига кириб олади. Битта помидор мевасини ичида 15 тагача 
личинкалар жойлашиб олиши мумкин экан. Айникса эртаги экилган картошка 
далалари урнига помидор э кил с а, кучли зарарлаииши мумкин. Худди шундай 
холат 1935 йилда Колифорния штатида кузатилган, бунда картошка куясидан 
50% хосил йукотилганлиги тугрисида адабиёт маълумотлари келтирилган. 
Колифорниянинг баъзи штатларида 57% гача хосил йукотилган. 1935 йилда 15 
тонна хосил олиниши керак булган даладан, атиги 3 тонна хосил олинган холос.
ю


Ёз мавсумида картошка куяси омборхоналарга тухтовсиз тухум куяди.
Картошка куясининг асосий учоги бу - картошка омборхоналари 
хисобланади. 
Омборхонадаги 25-80% сакланаётган картошка мевапари 
йукотилиши мумкин. Украинанинг жанубида йилига картошка экини 60% 
зарарланади ва 75% хосил йукотилади.
Х,ар бир ургочи капалак 150-200 донагача уруг куяди. Уруглангандан бир 
кундан сунг, уруг куйиб бошлайди. Асосий уругларни уруглангандан кейинги 
биринчи кунда куйиб булади. 6-19 кунгача уруг куйиб булгандан сунг ургочи 
капалаклар халок булади.
Капалаклар асосан сахарда 1-2 соат учади. Кундузи улар баргнинг орка 
томонига жойлашиб олиб, коронги тушиши билан 2-3 соат учиб, урчийди.
Тухумдан личинкалари 5 кунда чикади. Киш мавсумида личинкалар 
чикиши бир мунча чузилади. Тухум ичида етилган личинкалар, тухум кобигини 
кемириб ташкарига чикади ва шу жойдаги усимликларни кемириб бошлайди.
Картошка куяси хаво харорати +4°С дан юкори булганда яхши 
ривожланади. Личинкалар ривожланиш давомида 4 марта пуст ташлайди. Ёз 
мавсумида личинкалар 11 кун, гумбаги эса 7 кун ривожланади,
Тухумдан чиккан личинкалар бирданига баргни кемириб бошламайди, 
аввалига ургимчак турисимон турлар тукийди ва шуни ичида юриб, бироздан 
кейин барг, меваларга йул очади ва уларни кемириб бошлайди. Ургимчак тури 
остида йуллар кенгайиб бориши билан, личинка уз экскрементлари билан 
тулдириб боради. Одатда личинкалар битта йул очиб олади, агар озика кам 
булса иккинчи й^лни хам очиб олиши мумкин.
Картошка ва помидорда личинкалар бир баргдан иккинчисига тез-тез 
утиб туради ва баргларни ургимчак 
тури
билан бир-бирига боглайди. Дала 
шароитларида личинкалар баргдан ташкари, пояларни хам зарарлаб эпидермис 
каватидан йул очиб ташлайди. Личинкалар туртинчи ёшга етганларида жуда 
катта зарар келтириб бошлайди.
Карантин ва химоя чора тадбирлари:
Зараркунанда таркалган давлатлардан келаётган юк машиналари ва 
юкларни карантин текширувидан утказиш;
Саноат юклари ва транспорт воситаларини зарарсизлантириш;
Усимлик махсулотлари ортилган худудларни 3 км гача феромон 
туткичлар ёрдамида текшириб чикиш;
Итузумдошлар оиласига кирувчи усимликларни доимий назорат килиб, 
текшириб туриш;
Картошка поясини куриб колишига 5-7 кун колганда уриб олиш ва 
йукотиш;
Даладан картошкаларни тез йигиштириб олиш ва олиб чикиб кетиш;
Белгиланган тартиб коидалар асосида картошка мевасини бром-метил 
билан зарарсизлантириш;
Итузумдошлар оиласига мансуб бегона утларни доимий йукотиб бориш;
Картошка куяси таркалган майдонларда тавсия этилган кимёвий 
воситалар билан ишлов бериш;
11


Баъзи давлатларда картошка куясига карши 

Download 1,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish