Узбекистоннинг тукай урмонларида Амударё, Сирдарё ва
Зарафшон
киргомарига якин жойларда Бухоро бугуси булган. Бирок Кишлок
хужалигининг ривожланиши, урмон ёнгинлари, ноконуний ов каби
омиллар Бухоро бугуларини кискаришига, баъзи жойларда умуман йук
булиб кетишига сабаб б^лди. Зарафшон
курикхонасида Бухоро бугу-
лари колмаган. Улар ХТСИ кизил китоби хамда Узбекистон Кизил
китобига киритилган.
13.9. Китоб давлат курикхонаси
1979 йил 22 мартда Узбекистон Республикаси хукумати 26-ракамли
фармони билан Китоб давлат геолог курикхонасини ташкил килди.
Майдони 3938 га. Китоб курикхонаси Зарафшон тог тизмаларининг
Жиндидарё дарёсининг чап киргогидан Кашкадарёнинг Китоб райони-
гача булган жойларда жойлашган. Курикхона рельефининг баландлиги
денгиз сатхддан 1300 м дан 2650 м гача. Худудда Оби Сафит,
Хужа-
кургон, Зинзилбон, Новабак, Кушнова, Кизилолма, Куле, Жаршафи,
Тушлик каби водийлар жойлашган. Хисор ва Хазрат Султон тог тиз
маларининг куйи кисмида энг чиройли манзара Ширдог жойлашган.
Иклими. Курикхона худудининг иклим кескин континентал. Иилда
ёгингарчилик 600 мм дан куп булмайди. Ёгингарчиликнинг 60% куз-
киш мавсумларига т^гри келади. Х,аво камгарчилиги 33%дан 63%гача.
Июль ойида харорат +35°, январда минимал харорат -30° ва ундан пас-
трокка тушади.
Тупроги оч-жигарранг, кунгир урмонли ва
буз тусли тупрокдан
ташкил топган. Ушбу тупрокларда палеозой давридаги фауналар (хай
вонот дунёси)нинг уникал (ягона) коллекциялари топшн-ан ва улар хо-
зирда музейларда сакданади.
(Флораси). Наботат Курикхона худудида 800 турдаги ук илдизи
усимликлар мавжуд.
Урмон усимликларидан Зарафшон арчалари усади. Япрокли усим
ликлардан Туркистон заранги, Бухоро бодоми, катронгоч, иргай ва
бошкаларни учратиш мумкин. Кичик урмонларда эса ф ек ёнгоги, тол ва
арчаларни учратиш мумкин. Худудда манзарали усимликларнинг 300
турдан
куп хиллари, юзлаб турдаги озука усимликлар, эфир мойли
Усимликлар.
6
турдаги наьматаклар, 280 турдаги медицина ва тиббиётда
ишлатиладиган доривор усимликлар, улардан 22 тури Узбекистон Рес
публикаси Кизил китобига киритилган. Улардан: юнон ажойиботлари,
ёввойи гладиолус, Фостер ва
штернберг Фишер лолалари, пиёзгул,
Узбекистон чиннигул (гвоздика), каврак (ферула) сингарилар энг камёб
турлар хисобланади.
Фауна. Худуд узининг бой, кизикарли хайвонот дунёси билан маш-
хур булиб узининг арча урмонлари, тоглари, ч^ккилари, шаршара,
ландшафтлари каби биохилма-хиллик комплексини ташкил этади. Бу
ерларда энтомо-фаунанинг объектлари, яъни 80 турдан купрок капалак-
ларни куриш мумкни. Уларнинг 4 тури Узбекистон Республикасининг
Кизил китобига киритилган. 23 оилага оид булган 51 турдаги ургим-
чаклар, Раксимонларнинг 11 турини учратиш мумкин.
Сув жонзотларидан 3 турдаги баликлар, 2 тур амфибия (ер сув жон-
зотлари) 14 тур судралиб юрувчилар. 128 турдаги кушлар хамда 21 тур
даги сутэмизувчилар мавжуд. Умумий жонзотларнинг 168
тури мавжуд
булиб, шулардан 10 тури Узбекистон Республикси Кизил китобига ки
ритилган. Масалан: Тянь-Шань кунгир айиги, кушлардан октошсип,
кора кузгун, бородач, бургут, кора лайлак кабилар энг курикданиши
лозим булган жонзотлардир.
Do'stlaringiz bilan baham: