Узбекистон ре с п у б л и к а с и олий ва у р т а махсус т а ь л и м вазирлиги д и л о ро м ёрм атова



Download 12,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/108
Sana25.02.2022
Hajmi12,02 Mb.
#270107
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   108
Bog'liq
tdau-2-113

Сувнинг сифатини аниклаш
Захарли моддаларининг рухсат 
этилган меъёридан ошган мартаси 
(3 М Р Э)
Сувнинг захарланиш даражаси
1
Рухсат килинади.
2.......3
Уртача мугадил.
4.......10
Юкори
100
Жуда юкори.
8.4. Каттик чикнндилардан атроф-мухитни химоя килиш
С аноати ривожланган барча мамлакатларда каттик чикиндилар жу­
да катта мивдорда тупланади. К атти к чикиндилар узларини колаверса 
атроф м ухитни ифлос килиш билан бир каторда, улар жуда катта ер 
м айдонини хам банд килади. У ш бу ердан экин майдони сифатида ма­
даний усимликларни устириб инсон учун фойдали махсулотлар етиш- 
тирш мумкин.
К атти к моддалар факатгина атмосферани ифлослантирувчи булмас- 
дан балки улар таркибида иккинчи хил фойдали моддалар бор, бу 
моддани кайта ишлаш ёрдамидагина ажратиб олиш мумкин. Каттик 
моддалар узок туриб колса ёгинлар ёгишидан сувлар окиб я кин атрофни 
иф лослантиради.
Бу чикиндиларни ёкиш мутлако ярамайди, тутун билан атмосфе­
рага ж уда захарли газлар ва каттик метаплар учиб чикади. Устидан 
ёмгир ва кор тушиши натиж асида захарли моддалар секин-аста туп- 
рокка сингиб ер ости сувларни хам захдрлайди.
К атти к чикиндилар тупланиб узок вакт туриб колган жойларда 
тозаланганидан сунг хам узок вакт бу жойда усимликларни экиш мум­
кин эмас. М одамики, усимлик экиб устирилар экан уша махсулотларни 
истеъмол килиш мумкин эмас. Ч унки бу усимликлар тупроадан озука 
м оддалар оркали купгина захарли моддаларни тупровдан узи билан 
олиб чикади. Бу тупрокларда темир, хром ва бошка моддалар ёки кайси 
тур каттик чикинди булишига караб тупрокда уша моддалар куп булади.


Саноат чикиндилари 12.1.007-76 Д аволаш стандарта буйича тарки- 
бидаги захарли моддалар ва ташки мухитни ифлослантириши билан 
турт гурухга булинади.
Фавкулодда хавфли
Ж уда хавфли
Уртача хавфли
Сал хавфли
4-гурухга саноат чикиндилари таркибида захарли моддалар сакла- 
майдиганлар киради. Бу гурух чикиндилар таркибида фосфотларни, 
марганец, рухнинг симоб тузларини саклайди.
3-гурухга корхона чикиндилари таркибида мис сульфати, м иснинг 
откулок кислотаси тузлари, никелнинг хлорли тузи, кургошин оксиди ва 
бошкаларни саклаши билан инсон хаётига хавф солади.
2-гурухга корхона чикиндилари таркибида инсон хаёти учун хавф
соладиган симоб, маргимуш, хром, кургош инли азот ва бошка захарли 
тузларни саклаши билан жуда хавфли хисобланади.
Корхона чикиндилари иккига булинади яъни биридан фойдаланиш
мумкин, иккинчи туридан мутлако фойдаланиб булмайди.
Саноат корхонаси чикиндиларидан гишт, курилиш материаллари, 
ёкилги махсулотлари шунингдек, айрим элементларни соф холда 
ажратиб олинади. Масалан нефтни кайта ишлаш саноатида чикадиган 
шлам колдиклари кайта ищпанса 1 млн тоннасидан 4300 тонна кобет 
олиш мумкин.
Металлургия комбината ш лакларидан ва иссикдик энергия иш лаб 
чикарадиган булимларидан чиккан кулдан цемонт, угит материал тола- 
лар кайта ишлаб олинади. Ш унингдек улардан кислотларга чидам ли 
изоляция материаллари ва бетон куйиш учун курилмапар тайёрланади.
Фойдаланиш мумкин б$ллган инсон ва табиат учун хавфли булган 
чикиндилар зарарсизлантириб ахоли пунктларидан мутлако узок жой- 
ларда кумиб ташланади. Чикиндиларни термик усул билан зарарсизлан- 
тиришла махсус учокларда улар 1000+1200°С д а куйдирилади, аммо 
уларнинг ёнишидан захарли газлар хосил булса улар албатта м ахсус 
ушлагичлар ёрдамида ушлаб колинади.
Биздаги саноат корхоналаридан О лм алик ва Ангренда чикиндилар 
микдори жуда купайиб кетади. Баъзан тупланган чикиндилар микдори 
40 млн. тоннагача етиш мумкин, бу корхоналардаги ^чикиндиларнинг 
купчилиги кайта ишланади. Аммо кумиб ташланади. Ута захарли бул- 
ган чикиндилар калинлиги 10 мм булган темир контейнерларга солиб 
махкамлаб турт томони бетонланган чукурларга кумилади, сую к ч и ­
киндилар учун ажратилган чукурликлар хамма томони бетонланиб 
четларига тупрок солиниб кумилади. Бетонланган чу кур ер ю засидан 
камида 80-100 см пастда колади.


Йирик шахарларда саноат чикиндилари жуда куплаб чикади. Ма­
салан энг катта ш ахарлардан бири булган Москва шахрида каттик, уй- 
рузгор чикиндилари бир одам бошига бир йилда 300 кг тугри келади. 
Ш ундан когоз ва картонлар 28.8%; металл жинслар 5.7%; озик-овкат 
чикиндилар 28.5%; пластмасса 5.1%; текстиль 3.1%; ойна 4.4%; ёкилги 
материаллари 1.8%; инерт материаллар 3.4%; майда чанг чикиндилар 
19.2% чикинди хажмини таш кил килади.
Республикамизда каттик чикиндилар асосан энергетика берувчи 
иншоатлардан кул ва ш лаклар; кора ва рангли металлургиядан шлак- 
лар, кокс колдиклари; кумир казиб олувчи саноатдан чанг чикиндилар; 
ёгочни кайта ишловчи хужаликлардан кипик ва кириндилар; кимё 
саноатидан фосфогипслар ш аклида хосил булади.
Каттик чикиндилар таркибида турли кимёвий моддалар булиб ута 
захарли моддалар миш ьяк, фтор, фосфор, симобдан тортиб инерт мод- 
даларгача булади, булади, булар бур, гипс ва лойлар.
8.5. С а н о а т ч и к и н д и л ар н и кай та иш лаш
в а у л ар д ан фойдаланиш
Катта хажмда иш лайдиган саноат корхоналирдан тонналаб чикин­
дилар чикади. Ш унинг учун хам бу чикиндиларни кайта ишлаб ундан 
фойдаланишни яхши йулга куйиш зарур.
Тупланган саноат чикиндиларидан окилона фойдаланилса куп мик­
дорда минерал угитлар, курилнш материаллари, технологик ва уй руз- 
гор учун зарур ёкилгилар тайёрланади. Чунки улар жуда катта мик- 
дордаги ерларни банд килиб куяди.
Куп микдорда чикиндилар тупрокларнинг таркибини яхшилаш 
учун фойдаланилади. Тупрокларга гипс, охак солинади, кислота мик­
дори ошиб кетган булса нейтралловчи моддалардан фойдаланилади.
Марказий иситиш иншоатларидан чиккан чикиндилар таркибида 
53% S i0 2, 24% А120 з , 10% Fe20 ва FeO, 2%СаО, l% M gO , 4% ишкорли 
металлар оксиди ва ф акатгина 6% и мутлако ёнмайдиган моддалар.
Кулнинг бир кисмини тугридан - тугри ишлатиш мумкин, цемент, 
газ бетон, керамзитбетон, силикат гиштлар таёрлаш техник, икдисодий 
ва ташкилий томонларини уйлаб иш олиб бориш лозим.
Бир катор йирик хаж мдаги чикиндилар, калий угитлари чикинди­
ларидан кишлок хужалигида фойдаланилади.
Фосфат хомашёсидан фосфор, фосфогипс шурхок ерларни мелиора- 
циялаш да фойдаланиш яхш и натижа беради, чунки унинг таркибида Са,
S, Р, Fe, Al, Mg макро элементлари бор.
Кишлок хужалигида хадеб иккиламчи чикиндиларни ишлатиш 
Са­
мара бермайди, улар чунки захарли моддалар хам саклагани учун туп­
рок таркибидаги макроорганизмлар нобуд булади. Фосфогипс тарки­
бида фтор, огир металлардан мишяк, селен бор.


Захарли чи ки н д н л арн и зарар си зл ан ти р и ш ва ку м и ш
Саноат чикиндиларини зарарсголантириш ва кумиш бугунги кунда- 
ги экологик заруриятлардан биридир. Чикиндиларни зарарсизлантириш 
жуда огир, сермашаккат, серхаражат иш хисобланади. Ривожланган 
мамлакатларда ишлаб чикарилган захарли моддалар микдори одам 
бошига 70 кг булса, бир тонна захарли моддани зарарсизлантириш учун 
500 доллар (АКД1) сарфланади.
Чикиндиларни кумиш ва зарарсизлантириш, албатта чикинди чи- 
карган корхона ёки ташкилот эвазига булади ва кумиладиган жой хам 
албатта шу ташкилотга мансуб булиши керак. Чикинди кумиладиган 
майдон хамма томонлама уйлаб, ернинг геологик катлами урганилган 
булиши лозим. Чунки ернинг пастки катламида сув якин булмаслиги, 
кумок булмаслиги ва бирон бир сел ва кор кучкилар таъсиридан шу 
майдон кучмаслиги керак. Ш уни очик айтиш керакки, бундай 
майдонлар бошка хеч качон яхш и структурали ер була олмайди, чунки 
бу ерлардаги захарли моддалар усимлик махсулоти оркали инсонларга 
ёки хайвонлар кушларга етиб боради.
Чикинди кумиладиган жойлар санитария-гигиена меъёрларига риоя 
килиш керак. Майдонлар доим ий равишда чикиндиларни туплайдиган 
б^либ, улар таркибидан захарли ишлатиб булмайдиганларини даврий 
равиш да кумиб, лозим булса кайта ишлаб турадиган булиши керак. 
Аммо чикинди майдонлари бир неча ташкилотларга тегиш ли булса 
жуда маъкул, зарарли моддалар бир жойга тупланса яхш и булади.
Чикинди майдони таркибига уч турдаги ишни бажарувчи гурух 
киради.
1. Саноат чикиндиларини зарарсизлантирадиган завод булиши, чи­
киндиларни физик-кимёвий жихатдан кайта ишловчи ва куйдирувчи, 
бошка турга Утказувчи, чикиндининг хажмини кичрайтириб кумувчи 
имкониятлар булиши.
2. Шу майдонда чикиндиларни кумиш учун махсус чукур кот- 
лованлар казиш мумкин булиш и ва барча захарли токсик моддаларни 
тахлашга шароит мумкинлиги.
3. Захарли ва зарарли чикиндиларни ташиш учун махсус транспорт 
машиналар доимо мавжуд булиши.
Чикинди майдони якинидан окар сувлар утмаслиги, одамлар бун­
дай сувдан ичиш ва усимликларни сугориш учун мутлако фойдаланил- 
маслиги зарур. Майдонинг узини канализацияси булиши мумкин, аммо 
у хеч каерга уланмайди, чикинди майдони радиоакгив моддалар хеч 
качон олиб келмайди, ш унингдек, нефт махсулотлари колдиги хам 
келтирилмайди.
Чикинди майдонида бир катор ташкилий ишларни узлуксиз ра­
вишда олиб бориш зарур. Чунки майдонда хавфсизликнинг олдини


олиш учун захарли моддаларни зарарсизлантириб, зарур булса кумиб 
кайта иш лаш га юбориб атроф-мух,итни ифлос килмаслик чораларини 
излаш лозим.
Турли ташкилотлардан йук булмайдиган захрли чикиндиларни те- 
риб олиш ёки йигиш.
Захарли моддаларни чикинди майдонига тезрок автомобиллар би­
л ан ж унатиш каби ишларни таш кил килиш чикинди майдони ахоли 
яш айдиган жойдан кам ид а 10 км узокдикда жойлаштирилади.

Download 12,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish