Узбекистан Республнкаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги Самарканд кишлак хужалик ииститути

13.3. Сабзавотчиликда мехнатни таш кил этиш ва ҳақ тўлаш
Республикамиз сабзавотчилигида оила пудрати кадимдан 
тарқалган, мехнатни ташкил этишнинг анъанавий усули бўлиб, 
киш локда истиқомат қилувчиларнинг уруг-аймоқ кўринишидаги 
ж ойлаш увига тўғри келади.
Бу тармоқда ишларни механизациялаш даражаси паст бўлиб, 
махсулот етиштириш кўпроқ қўл мехнати асосида амалга ош ири­
лади.
Оилавий пудратнинг асосий тамойилларидан бири юкори мод­
дий манфаатдорликни таъминлаб, факатгина махсулот миқдорини 
кўпайиш ига олиб келиш билан каноатланмай, балки унинг сифатини 
кескин 
оширади, 
харажатларни 
теж аш га 
ва 
даромадни 
кўпайтириш га имконият яратади.
О ила пудрати асосида иш юритаётган сабзавотчилик жамоа­
лари, ш артнома шартлари бўйича белгиланган махсулот микдорини 
энг кам мехнат ва харажатлар сарфлаш эвазига етиштиришни ўз ол- 
дига максад қилиб қўйиши, хўжалик раҳбарияти эса уларни унумли 
ва самарали ишлари учун керакли шарт-шароитларни яратиб, зарур 
бўлган ресурслар билан ўз вақтида, тўлиқ таъминлаш лари лозим. 
Оила пудратининг асосий устунлиги, бу пировард махсулотни етиш­
тириш учун кўпроқ жавобгар ва манфаатдор бўлиш, пудратчининг

---

даромади етиштирилган махсулот микдори ва сифатига боғлиқлиги, 
оилавий пудрат асосида иш юритаётган сабзавотчиларнинг ўз 
меҳнатлари натижасидан манфаатдорликларини онгли равишда 
чуқур англаб етишларидадир.
Оила пудрати асосида мехнатни ташкил этиш, оила бошлиги 
томонидан мустакил равишда амалга оширилиб, пудратчиларга ер 
майдонларини бириктириб беришда ширкат хўжаликларида ишлаб 
чиқилган ва тасдикланган хар бир гектар экин майдонининг кадастр 
бахоси ёрдамида хосилдорлигини хисобга олган холда, унга тўгри 
келадиган ишловчиларни чекланган сони, яъни мехнат меъёрлари 
эътиборга олиниши шарт.
Ш иркат хўжалиги ва оила пудрати ўртасидаги ишлаб чикариш 
муносабатларини тартибга солувчи шартнома, асосий ҳуқуқий 
хужжат бўлиб, у томонларнинг ҳуқуқий вазифаларини белгилаб бе­
ради.
Оилавий пудрат асосида иш юритаётган хўжалик аъзолари 
ишни мустакил таш кил этиш, шартномадан ортикча етиштирган 
махсулотларини ўзлари тасарруф этиши, харажат ва даромадларни 
ҳисоб-китоб килиш бўйича амалий ва назарий билимларга эга 
бўлиши керак.
Оилавий пудрат асосида иш юритаётган ширкат хўжалиги 
аъзолари етиштираётган махсулотлари учун ҳақ тўлашни ташкил 
этишда қуйидагилардан фойдаланишлари максадга мувофикдир: 
етиштириладиган 100 сўмлик товар маҳсулотига тўланадиган иш 
хаки меъёри ва оилавий пудрат аъзоларига йил давомида тўлаб бо- 
риладиган иш хаки фондининг 70 фоизи, бўнак тариқасида тўлаб 
борилиши ва йил якунида унинг колган кисми пировард натижа- 
ларга караб тўланиши лозим.
Мисол: Самарканд вилояти, Самарканд туманидаги «Дўстлик» 
ширкат хўжалигидаги Бахриев Умурзоқ бошчилигидаги оила пудра- 
тига 1,47 га ер майдони бириктирилиб, шундан: помидор учун - 0,27 
га, узум учун - 0,25 га мева учун - 0,45 га ва бугдой экиш учун 0,50 
га ажратиб берилган. Хосилдорлик гектаридан мутаносиб равишда 
345; 110; 75 ва 45 центнердан режалаштирилган. Ялпи махсулот 
киймати барча экин турлари бўйича аввалги йилнинг харид нарх- 
лари бўйича хисобланиб - 706,0 минг сўмни ташкил этган. Тариф 
бўйича иш хаки фонди 107170 сўмни ташкил этган. Махсулот учун 
қўшимча 35 фоиз (37509,5сўм) ҳисобланганда, жами иш хаки фонди 
(даромад) 144679,5 сўмни (107170+37509,5 сўм) ташкил этади.
100 
сўмлик 
товар 
махсулоти 
кийматидан 
иш 
хаки 
фонди(даромад) 20,5 сўмни ташкил этади (144679,5:706000)-100.

---

Ш ундан 
йил 
давомида 
70 
% 
дан 
ёки 
101275,7 
сўмдан 
(144679,5-70)/100 ошмаган микдорда бўнак тарикасида пудрат аъзо- 
ларига ва пудратчининг ер майдонида ишлаган ёлланма ишловчи­
ларга тўлаб борилади.
10-жадвал