Узбекистан Республикаси Давлат архитектура ва курилша

V
p
- хона ҳажми, минг м
3
. 
5.10.
Бир қаватли биноларнинг хоналаридан бевосита тутун чиқарилишини, 
одатда, тутун клапанлари бўлган тутун шахталари орқали табиий майллиги бор 
тортувчи тизимлар билан ёки очиладиган шамол кирмайдиган ойнабанд туйнук 
орқали кўзда тутиш лозим. 
Деразаларга ёнма-ён бўлган кенглиги 
l
≤ 15 м бўлган зоналардан тутунни. 
полдан ости 2,2 м дан кам бўлмаган баландикда жойлашган деразаларнинг 
фрамугалари (тавақалари) орқали чиқариб юборишга рухсат этилади. 
Кўп қаватли биноларда, одатда, сунъий майлга эга тортиб олувчи ускуналар 
кўзда тутилиши лозим: ҳар бир алоҳида хоналар учун, табиий майлли алоҳида 
тутун шахталарини кўзда тутишга рухсат этилади. 
Кутубхоналар, китоб сақлаш хоналари, архивлар, қоғоз омборларида, 
газларнинг ўртача солиштирма огирлигинн 7 Н/м
3
ва хароратини 220°С деб 
қабул қилиб, сунъий майлли сўрма ускуналарни кўзда тутиш лозим. 
Сунъий майлли бўлганида, вертикаль коллекторга, тўртдан ортиқ бўлмаган 
хоналардан ёки ҳар бир қаватдаги тўртдан ортиқ бўлмаган тутун зоналаридан 
тармоқларини улашга рухсат этилади. 
5.11
. Тутунга қарши ҳимоя учун: 
а) ёнғин пайтида тутун чиқарилаётганда - юмшоқ вставкасиз, хизмат 
кўрсатаётган хона категориясига мувофиқ бажарилган, электрюритгич билан 
бир валда жойлашган радиал вентилятор қурилмаларини урнатишни кўзда 
тутиш лозим. Ёнмайдиган материаллардан тайёрланган юмшоқ вставкаларни 
қўллашга, шунингдек, ҳаво билан совитилаётган понасимон кайишли ёки 
муфтали узатгични радиал вентилятор ускуналарини қулдашга рухсат этилади; 
б) хоналардан бевосита тутун чиқарилаётганда - ўтга бардошлик чегараси 
0,75 соат дан кам бўлмаган. йўлаклар ва холлардан - 0.5 соат, ёнгиндан кейин 
газлар чиқарилаётганда 0,25 соат бўлган ёнмайдиган материаллардан 
тайёрланган ҳаво қувурларини (5.13 б); 
в) ёнгиндан сўнг газларни чиқариб юбориш учун 0,25 соат, йўлаклар, 
холлар ва хоналардан тутун чиқариб юборилаётганда 0,5 соат ўтга бардошлик 

---

ҚМҚ 2.04.05-97* 56-бет 
чегарасига эга ёнмайдиган материаллардан тайёрланган, ёнғин пайтида 
автоматик тарзда очиладиган тутун клапанларини (5.13 б.) кўзда тутиш лозим. 
Битта хонага ҳизмат кўрсатувчи тизим учун ўтга бардошлик чегараси 
меъёрланмаган чегарага эга тутун клапанларини қўллашга рухсат этилади. 
Тутун қабул қилиш ускуналарини хона, тутун зоналари ёки тутун 
резервуарлари юзалари бўйича иложи борича бир текисда жойлаштириш лозим. 
Битта тутун қабул қилиш ускунаси хизмат кўрсатаётган юзани 900 м
2
дан ортиқ 
бўлмаган ҳолда қабул қилиш лозим. 
г) ёнадиган ва ёниши қийин бўлган материаллардан қурилган томлардан 
камида 2 м баландликда тутун атмосферага чиқарилишини кўзда тутиш лозим. 
Чиқариб юбориладиган туйнук чеккасидан камида 2 м масофада ёнмайдиган 
материаллар билан ҳимояланган томларда тутунни пастроқ баландликда 
чиқаришга рухсат этилади. Хаво табиий майллаштирилганда шахта устига 
дефлектор ускуналари ўрнатишни кўзда тутим лозим. Сунъий майллаштиришга 
эга тизимларда тутунни соябони бўлмаган қувурлар орқали чиқариб 
юборилишини кўзда тутиш лозим; 
д) вентилятор олдида тескари клапанлар ўрнатишни кўзда тутиш лозим. 
Агар хизмат кўрсатилаётган ишлаб чиқариш хоналарида 20 Вт/м
3
(ўтиш 
шароитларида) дан иссиқлик ортиқ бўлса, тескари клапанларни ўрнатишни 
кўзда тутмасликка рухсат этилади. 
Пастда жойлашган қаватлар ва ертўлалардаги тутун чиқарувчи 
шахталардан, эритиш, қуйиш, прокат ва бошқа иссиқ цехларнинг 
аэрацияланаётган ораликларига тутун чиқаришни қўзда тутишга рухсат этилади. 
Бу ҳолда шахта оғзини аэрацияланаётган ораликнинг полдан камида 6 м 
баландликда бинонинг қурилиш конструкцияларидан горизонталь бўйича 
камида 1 м ва вертикаль бўйича ками 3 м масофада ёки тутун шахталари оғзида 
дренчер намланиши ташкил этилганда, полдан камида 3 м баландликда 
жойлаштириш лозим. Бу шахталарда тутун клапанлари ўрнатмасликни кўзда 
тўтиш лозим. 
5.12.
Тутунни чиқариш учун ўрнатилган вентиляторларни, 1 - тур ёнғинга 
қарши тўсиқлари бўлган, бошқа тизимдаги хоналардан алоҳида, хоналарда 
жойлаштириш лозим. Тутунга қарши ҳимоянинг тортиб олувчи қурилмалари 
хоналарида, йилнинг иссиқ даврида (
Б
параметрлар) ёнғин бўлганда ҳаво 
ҳароратини 60°С дан ошмаслигини таъминлайдиган вентиляцияни кўзда тутиш 
лозим. 
Тортиб олувчи тизимлар вентиляторларини бинонинг ташқарисида ва 
томида ўрнатишга рухсат этилади. Ташқарига ўрнатилган вентиляторлар 
(“томлардаги”дан ташқари), одатда, бегона кишилардан тўр сим билан ўралган 
бўлиши шарт. 
5.13.
Газ билан ёнғинни ўчириш ускуналари билан ҳимояланаётган 
хоналардан ёнғиндан сўнг тутун ва газларни чиқаришни, хоналарни пастки 
зоналаридан сунъии майллик билан кўзда тутиш лозим. 
Ҳаво қувурларини (транзит қувурлардан ташқари) газ билан ёнғинни 
ўчириш учун хизмат кўрсатаётган хоналарнинг тўсиқлари билан кесишган 
жойларда ўтга бардошлик чегараси 0,25 соат дан кам бўлмаган ўтни тутиб 

---

ҚМҚ 2.04.05-97* 57-бет 
қолувчи клапанларини кўзда тутиш лозим. 
5.14.
Ёнгин вақтида тутунни ва ёнғиндан сўнг газларни чиқариб юбориш 
учун 5.3 - 5.13 бб. талабларини қониктирадиган авария ва асосий вентиляция 
тизимларидан фойдаланишга рухсат этилади. 
5.15.
Ёнғин вақтида биноларни тутунга қарши ҳимояси учун: 
а) тутун билан қопланмайдиган зина сатҳларига эга биноларда, уларнинг 
чиқиш жойида даҳлиз - шлюзлар бўлмаганда, лифт шахталарига; 
б) 2 - турдаги тутун билан қоланмайдиган зина сатҳларига; 
в) 3 - турдаги тутун билан қопланмайдиган зина сатҳлари булганда, дахлиз - 
шлюзларга; 
г) жамоат, маъмурий - маиший ва ишлаб чиқариш биноларининг ертўла 
қаватида, лифтлар олдида даҳлиз - шлюзларга; 
д) В категориядаги хоналарнинг ертўла қаватидаги зиналар олдида дахлиз - 
шлюзларга; 
Изоҳ. Эритиш, қуйиш, прокат ва бошқа иссиқ цехлардаги даҳлиз - 
шлюзларга, бинонинг аэрацияланаётган ораликларидан олинаётган ҳавони 
беришга рухсат этилади. 
е) А ва Б категорияли биноларда ёнғин вақтида, уларда ҳавонинг ортиқча 
босими тутиб туриладиган лифт шахталаридан ташқари, лифтларнинг машина 
хоналарига ташқи ҳаво узатилишини кўзда тутиш лозим. 
5.16.
Тутунга қарши ҳимоя учун ташқи ҳаво сарфини: 
а) барча қаватлардаги (пастдагидан ташқари) лифт шахталаридаги эшиклар 
берк бўлганда; лифт шахталарининг пастки қисмида; 
б) ёнғин бўлаётган қаватдаги йўлаклар ва холлардан эвакуация йўли бўйича 
зина сатҳига эшиклар очиқ бўлиб, бошқа барча каватлардаги йўлаклар ва 
холлардан бино ташқарисига чиқадиган эшиклар ёпиқ бўлганда, 2 - чи турдаги 
тутун билан қопланмайдиган зина сатҳларини ҳар бир отсекининг пастки 
кисмида; 
в) холл ёки йўлакларга битта эшиги очиқ бўлган 3-чи турдаги тутун билан 
қопланмайдиган зина сатҳига эга биноларнинг ёнғин бўлаётган қават даҳлиз - 
шлюзларида эшиклар ёпиқ бўлганида 5.15.г. б. га мувофиқ ертўла қаватларида 
лифтлар олдидаги даҳлиз - шлюзларда, шунингдек, ертўла қаватига эшиклар 
очиқ бўлганида 5.15, д б.га мувофиқ ертўла қаватидаги даҳлиз - шлюзларда 20 
Па дан кам бўлмаган ҳаво босимини таъминлаш учун ҳисоблаш лозим. 
Ёнғин вақтида коридорга, холлга ёки ертўла қаватига битта очиқ эшик 
билан ишлаётганда даҳлиз - шлюзларга берилаётган ҳаво сарфини ҳисоблаш 
йўли билан ёки эшик ўрнида 1,3 м/с тезлик бўйича аниқлаш лозим.