|
таъсири келтирилган:
а – ёш чорва 2 ойлиги, б – ёш чорва 3 ойлиги.
Чорвалар организми атроф-муҳит ҳаво температурасини ўзгаришига таъсирчанлиги
юқори бўлади. Чунки ташқи муҳит температурасига чорвалар организмини мослашиши,
озиқа билан таъминланиши мураккаб жараён бўлиб, меъёрдан паст ёки юқори бўлган ҳаво
температуралар (15 – 22
0
С)да чорваларни суткалик ривожланиши ва ўсишига сальбий
таъсир этади. Масалан, атроф-муҳит температураси 5
0
С га пасайиши бир суткада чорва
оғирлигини 0,55 дан 0,4 кг гача камайишига ва озиқлантириш миқдори ортишига олиб
келади. Ҳаво температурасини меъёридан кўтарилиши билан намлигини ҳам 55-70% дан
ортиши чорваларни озиқланиш миқдорига ҳам таъсир этади [2, 3]. 1-расмда келтирилган
натижалар чорвачилик биноларидаги ҳаво температураси иссиқ ва совуқ иқлим
шароитларида суткалик ўсиш массасига боғлиқлиги келтирилди. Шунингдек адабиётлар
таҳлили натижаларига мувофиқ ҳаво намлигини термодинамик диаграммаси кўп қиррали
чегаравий ҳолатда олинди (2 – расм). Таҳлиллар шуни кўрсатадики, чорвалар сақланадиган
бинолар турли типда бўлсада, уларда ҳаво температураси 10 – 26
0
С ва намлиги 50-70%
атрофида бўлади. Демак биноларда етарли нормал иссиқлик ва озиқлантириш режими,
шамоллатиш технологияси жорий этилиши натижасида чорвачилик биноларида
микроиқлим яратилади. Чорвалар парвариш қилиниши жараёнида улардан турли зарарли
газлар, сув буғи ва иссиқлик ажралади, бу эса ривожланишига сальбий таъсир этади.
Зарарли газлар таркибига карбонат ангидрид, аммиак, олтингугурт консентрацияси бўлиб,
уларни миқдори атроф-муҳитга сарфланадиган миқдор билан мос келиши билан
характерланади. Аммо бинодаги карбонат ангидридининг асосий қисми чорваларни нафас
чиқариши жараёнида юзага келади.
2-расм. Чорвачилик биносида тавсия қилинадиган ҳаво параметрларини ўзгариш
чегараси:
а – ёш чорва 2 ойлик, б – ёш чорва 3 ойлик.
424
Аммиак эса зарарли газ бўлиб, ҳавонинг таркибида
3
/
026
,
0
м
л
дан юқори бўлиши
ёш чорваларни бурун, ҳалқум, трахея ва бронхларнинг шиллиқ пардалари хўжайраларини
емиради. Шунингдек аммиак сув билан яхши аралашади ва чорвачилик биносидаги пол
қатлами нам тўсиқларига ютилиши натижасида емирилиши, буғланиши туфайли юқорига
кўтарилади ҳамда ҳаво таркибини захарлайди. Бино ҳаво ва гўнг қатламидаги олтингугурт
ҳам зарарли газ бўлиб, ички ҳаво таркибида
3
/
02
,
0
м
л
дан ортиқ бўлиши соғлом
чорваларни касалланишига олиб келади. Бино ичидаги ҳаво ҳарорати 20
0
С дан кўтарилиши
билан олтингугурт гўнг қатламда парчаланади. Ёз фаслида чорвачилик биноси ичидаги
гўнгни сифатли олинишига ҳаво таркибидаги аммиак ва олтингугурт аралашиши кучли
таъсир этади. Зарарли газлар аралашмаси чорвалар озиқланганида ва кислород билан нафас
олиши туфайли иссиқликни бир қисми ҳаво, чорва танасини температурасини ва
физиологик ўзгаришини нормаллаштиради. Ташқи ҳаво температураси паст, бино
тўсиқларини иссиқлик узатиши катта бўлганда чорвалар ўзидан катта миқдорда энергия
сарфлайди. Аммо чорваларга табиат берган мўжиза туфайли атрофга берадиган иссиқлик
сарфи камайсада физиологик активлиги камаймайди. Демак ажраладиган зарарли газлар ва
иссиқлик самарали системаларни қўлланилиши туфайли чорвачилик биносида ҳаво
таркиби нормаллашиб, микроиқлим яратилади [4, 5].
Чорвалар организми атроф-муҳит билан конвектив, нурланиш ва буғланиш
энергиялари билан иссиқлик алмашинади. Конвектив иссиқлик алмашинув жараёнини
интенсивлиги атроф-муҳит температурасига ва ҳаво оқимини тезлигига боғлиқ бўлади.
Нурланиш йўли билан бўладиган иссиқлик алмашинуви ҳам ҳаво температурасига ва
чорвачилик биноси тўсиқларининг юзасига, конструкцион қурилмалари ва жихозларига
боғлиқ бўлади.
Чорвачилик биносида иссиқлик режими икки шарт бажарилиши билан
характерланади [6, 7].
Биринчи шарт – чорвачилик биносида мўътадил иссиқлик режими яратилиши
натижасида чорвалар организмида ортиқча иссиқлик ёки совиб кетиши ҳолатлари юзага
келмайди. Чорвалар озиқланадиган бинони нормал иссиқлик билан таъминланиш режими
температура
Т
t
, намлик
Т
, ва ҳавонинг ҳаракатланиш тезлиги
Т
комплекс таъсири билан
характерланади, шунингдек бино қурилиши тўсиқларини юзаси ва жихозларга боғлиқ
бўлади:
.
,
,
Т
Т
Т
иш з
t
f t
t
Иккинчи шарт – чорвачилик биносида қулай иссиқлик таъминоти, чорвалар
организми, тўсиқлар, қурилиш конструкцияларини ва технологик қурилмалар юзаси орқали
интенсив иссиқлик алмашинуви чекланган бўлади. Бундай шароит катталиги чорвалар
танасининг юзаси ва қиздириладиган ёки совитиладиган юзалар билан амалга ошадиган
радиацион иссиқлик алмашинуви билан характерланади.
Демак, чорвачилик биносининг ички ҳаво қатламида эффектив мўътадил иқлим
режимини яратиш билан чорвалар танаси ва умумий организмида нормал ривожланиши
учун қулай муҳит юзага келади. Шунинг учун чорвачилик биноларидаги ҳаво қатламидаги
муҳитни температура ва намлик режимларини мўътадиллигини сақлашда турли усуллар
билан шамоллатиш тизимлари ишлаб чиқилган бўлиб, улардан фойдаланишда маълум
ютуқлар ва камчиликлар мавжуд.
Иссиқҳонанинг карбонат ангидрибга бўлган суткалик эҳтиёжини қуйидаги ифода
ёрдамида аниқлашимиз мумкин:
2
.
1, 25
СО
ф
ис
М
П
F
(1)
бу ерда:
П
- иссиқҳонадаги ўсимликларни карбонат ангидрид билан озиқлантиришнинг
қўшимча нормаси,
2
/(
)
кг м соат
;
ф
- сутканинг қуёшли кунларида (фотосинтез
жараёнида) ўсимликларни карбонат ангидрид билан қўшимча озиқлантириш вақти, соат.
425
Иссиқҳонадаги ўсимликларни карбонат ангидрид билан озиқлантиришнинг
қўшимча нормасини
П
, иссиқҳонанинг солиштирма хажмига
с
(иссиқҳона хажмининг
унинг юзасига нисбати) боғлиқ ҳолда қуйидагича олиш мумкин:
2,5
с
-
2
0,02
/(
)
П
кг м соат
,
3,5
с
-
2
0,028
/(
)
П
кг м соат
,
4,5
с
-
2
0,036
/(
)
П
кг м соат
. Бизнинг шароитдаги амалдаги иссиқҳоналар учун
4
с
эканлигидан
2
0,032
/(
)
П
кг м соат
келиб чиқади.
Чорвачилик биноси ва иссиқҳона орасидаги ҳаво алмашинувини ҳисоблаймиз.
Ҳаво
алмашинуви жараёнидаги карбонат ангидрид (СО
2
) миқдорини аниқлаймиз. Ўртача
оғирлиги
300
т
кг
бўлган битта чорвадан ажраладиган СО
2
миқдори 1-жадвалга асосан
3
106 /
0,106
/
с
л соат
м соат
. Чорвалар учун бинодаги рухсат этилган СО
2
таркиби
3
1
2 /
с
л м
. Иссиқҳона ҳавоси таркибидаги СО
2
концентрацияси
3
2
3 /
с
л м
. Бу
қийматларни формулага қўйиб, соатлик ҳаво оқими хажмини (
3
/
м соат
) аниқлаймиз
2
3
3
2
1
/(
) 106 40 /(3 2)
4240
/
1,18
/
CO
L
с п с
с
м соат
м с
, (2)
бунда
106 /
с
л соат
- битта чорвадан ажраладиган СО
2
миқдор;
п
- чорвалар сони.
1-жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
