394
1-жадвалдан углерод, водород, кислород,
олтингугурт, намлик ва куллилик
миқдорларининг ўртача қийматларини олиб, ёқилғининг қуйи ёниш иссиқлигини
ҳисоблаймиз [3]:
𝑄
𝑞
𝑖
= 339 ∙ С
𝑖
+ 1030 ∙ Н
𝑖
− 109 ∙ (О
𝑖
− 𝑆
𝑖
) − 25.1 ∙ 𝑊
𝑖
= 339 ∗ 75 + 1030 ∗ 3.5 −
−109 ∗ 8 − 25.1 ∗ 20 = 27656 [
кЖ
кг
]
,
(5)
Қўнғир кўмирнинг юқори ёниш иссиқлиги аниқланади.
𝑄
𝑦
𝑖
= 𝐺
𝐻2𝑂
∙ 𝜆
𝑏
+ 𝑄
𝑞
𝑖
= 6.95 ∙ 2.51 + 27656 = 27673.5 [
кЖ
кг
]
(6)
Бу ерда
𝐺
𝐻2𝑂
−
1 кг ёқилғи таркибидаги намлик ва ёқилғи ёниши натижасида ҳосил
бўлаётган намлик миқдори, %;
𝐺
𝐻2𝑂
=
9∙𝐻
𝑖
+𝑊
𝑖
100
=
9∙75+20
100
= 6.95
% га тенг,
λ
б
– буғга айланиш иссиқлиги бўлиб, 2,51 [
МЖ/кг]
га тенг қабул қилинади [3].
Ёқилғининг ишчи ва қуруқ массалари ёниш иссиқликлари орасидаги боғланиш
қуйидаги муносабат орқали аниқланади:
𝑄
𝑞
𝑖
= 𝑄
𝑦𝑢
𝑖
∙
100−𝑊
𝑖
100
− 0.0251𝑊
𝑖
[
МЖ
кг
]
(7)
Бу ерда
𝑄
𝑦𝑢
𝑦𝑜
−
ишчи массасининг юқори ёниш иссиқлиги,
МЖ
кг
;
Намликнинг қийматлари
𝑊
1
𝑖
дан
𝑊
2
𝑖
гача ўзгарганда ва куллилик миқдори
𝐴
1
𝑖
дан
𝐴
2
𝑖
га ўтганда ёқилғининг қуйи ёниш иссиқлиги ўзгаришини қуйидаги
формулалардан
аниқлаймиз [3]:
𝑄
𝑞2
𝑖
= (𝑄
𝑞1
𝑖
+ 0.00251𝑊
1
𝑖
) ∙
100−𝑊
2
𝑖
100−𝑤
1
𝑖
− 0.0251 𝑊
2
𝑖
[
Мж
кг
]
(8)
ва
𝑄
𝑞2
𝑖
= 𝑄
𝑞1
𝑖
∙
100−𝐴
2
𝑖
100−𝐴
1
𝑖
, [
МЖ
кг
]
(9)
Бир вақтнинг ўзида ҳам намлик ҳам куллилик миқдори ўзгарганда
𝑄
𝑞2
𝑖
қуйидагича
аниқланади [4-5]:
𝑄
𝑞2
𝑖
= (𝑄
𝑞1
𝑖
+ 0.00251𝑊
1
𝑖
) ∙
100−𝑊
2
𝑖
−𝐴
2
𝑖
100−𝑤
1
𝑖
−𝐴
1
𝑖
− 0.0251 ∙ 𝑊
2
𝑖
[
МЖ
кг
]
(10)
Намлик ва куллилик миқдорларининг ўзгаришини билган ҳолда ҳамда (5)
формуладан аниқланган
𝑄
𝑞1
𝑖
қийматини олиб
𝑄
𝑞2
𝑖
қийматини МЖ/кг да аниқлаймиз ва 2-
жадвалга киритамиз. Q
i
q2
2-жадвал.
Қуйи ёниш иссиқлиги миқдорининг ўзгариши.
W, %
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13
𝑄
𝑞2
𝑖
= (𝑄
𝑞1
𝑖
+ 0.00251𝑊
1
𝑖
) ∙
100 − 𝑊
2
𝑖
100 − 𝑤
1
𝑖
− 0.0251 𝑊
2
𝑖
,
[КЖ/кг]
27,65
27,34
27,02
26,71
26,39
26,08
25,77
25,45
25,14
24,82
A, %
12 16 20 22 25 29 32 37 40 45
𝑄
𝑞2
𝑖′
= (𝑄
𝑞1
𝑖
+ 0.00251𝑊
1
𝑖
)
100−𝑊
2
𝑖
−𝐴
2
𝑖
100−𝑤
1
𝑖
−𝐴
1
𝑖
−
0.0251 𝑊
2
𝑖
, [
КЖ/кг
]
27,65
25,97
24,30
23,28
21,93
20,26
18,36
16,25
14,85
12,7
5
A,%
12 16 20 22 25 29 32 37 40 45
𝑄
𝑞2
𝑖′′
= 𝑄
𝑞1
𝑖
∙
100−𝐴
2
𝑖
100−𝐴
1
𝑖
, [
КЖ/кг
]
27,6
5
26,39
24,85
23,95
22,76
21,29
20,15
18,67
17,78
16,30
395
2-жадвалдан кўринадики, намлик ва куллилик миқдори ортса, қуйи ёниш
иссиқлигининг миқдори пасаяди. Намлик миқдори унча юқори бўлмаганлиги сабабли,
ёниш иссиқлиги ўзгариши ҳам жуда катта эмас. Аммо куллилик миқдорининг юқорилиги
туфайли ёниш иссиқлиги кескин пасайди.
2-жадвалдан аниқланган натижалари график кўринишда 1-расмда келтирилган.
1-расм. Намлик ва куллилик миқдорларининг ёқилғи куйи ёниш иссиқлигига
боғлиқлик графиги.
1-расмда келтирилган графикдан кўринадики, куллилик миқдори энг юқори нуқтага
етганда, қуйи ёниш иссиқлиги энг паст кўрсаткични ифодалайди. Бундан келиб чиқадики,
ёқилғидан юқори ёниш иссиқлигини олиш учун унинг куллилик миқдорини камайтириш
зарур. Бунинг учун кўмирни таркибидаги механик қўшимчалардан ажратиш керак.
Кўмирни механик қўшимчалардан тозалаш турли усуллар ёрдамида амалга
оширилади [6].
1. Қуруқ кўмирни гравитацион бойитиш усули. Майдаланган кўмир бўлакларнинг
катталиги 80мм дан катта бўлмайди. Бунда катта миқдордаги кўмир чанги ҳосил бўлади,
намлик миқдори 3%-5% гача бўлиши керак, акс ҳолда қуритиш керак бўлади. Ушбу усул
нам гравитацион бойитиш усулига қараганда паст самарадорликга эга.
2. Нам гравитацион бойитиш усули: минералларни зичликларининг фарқлардан
фойдаланишга асосланган. Суюқликларда бойитиш ва тутиб туриш жараёнларини уз ичига
олади.
3. Чўктириш усули: кенг тарқалган усул бўлиб, бунда кўмир ва
сув аралашмаси
заррачаларнинг зичликдаги ажралиши кузатилади. Чўктириш усули зичликлврнинг фарқи
туфайли хам 0.5-12 мм ўлчамдаги кўмирлар ишлатилади.
4. Флотация: фақат кўмир лойини бойитиш учун ишлатилади. Заррача катталиги
одатда 0,5 мм дан кам бўлиши керак. Флотация усули минерал
заррачалар хусусиятига
асосланади; яъни ҳаво пуфакчалари сувга берилганда,
минерал заррачалар юзасига
ёпишади ва кўмир бойитилади.
5. Электр энергия билан бойитиш усули минералларнинг электрик хусусиятларидаги
фарқлардан фойдаланишга асосланган. У таркибий қисмларнинг электр ўтказувчанлиги
бўйича ва кўмир моддалари, минерал аралашмаларини электрлаштиришдаги фарқларга
асосланган ажратиш жараёнидир [7].
Чўктириш усулига ўхшаш мавҳум қайнаш қатламли бойитиш усули хам мавжуд.
Бунда жараён худди чўктириш усулидагидек олиб борилади. Фақат бу жараён суюқлик
ёрдамида эмас,балки ҳаво бериш орқали амалга оширилади. Унинг бошқа
усуллардан
афзаллиги қуруқ ҳолатда ҳам юқори самарадорликга эришиш мумкинлиги ва кўмирнинг
ўлчами ва намлиги қандай бўлишидан қатъий назар қўллш имконияти борлигидир.
Бунда кўмир ўлчами 2 мм - 20 мм оралиқда бўлиши керак. Таклиф қилинаётган
қурилма параллелепипед кўринишидаги ишчи камера 2, конуссимон ҳаво бериш йўлаги 3
ва ёқилғи кирувчи трубкадан 1 ташкил топган ва бундай қурилмалар бир нечтаси
бириктирилган (2-расм).
