Узб еқистон сср фанлар академияси

соат 8 да. Касса очиц соат 2 дан (Газета эълонларидан). Ҳол би­лан ҳолланмишнинг бундай инверсиясида рус тили гап қурилиши- нинг таъсири сезилади.
Гапда аниқловчининг ўрни
Узбек тилида аниқловчи билан аниқланмишнинг одатдаги, тўғри тартиби «аниқловчи+аниқланмиш» шаклида бўлади. Бу тар­тиб сифатловчи билан сифатланмиш учун қатъий бўлиб, қаратувчи билан қаралмишда, баъзан изоҳловчи билан изоҳланмишда ўзга- риши мумкин.
Сифатловчи билан сифатланмиш прозаик нутқда тўғри тар- тибда бўлади, поэтик нутқда эса баъзан инверсияга учрайди: Она севмас фарзанд топилмас, Фарзанд йўқдир онани севмас (Ҳ. О л и м ж о н).
Сифатловчи-сифатланмиш типидаги боғланишнинг эга-кесим типида ўзгартирилиши инверсия ҳисобланмаслигини юқорида айт- ] ан эдик.
Бай рощ, ҳаво ранг, мағрур ҳилпираб турар (Ҳ. Гулом) типи­даги конструкцияларда ҳам сифатловчи ва сифатланмиш тартиби-

нинг ўзгаришини инверсия ҳодисаси деб баҳолаб бўлмайди. Чунки инверсияда бирикма компонентларннинг грамматик ва семантик му- носабатлари, гапдаги функдиялари ўзгармаслиги керак. Ҳаво ранг байроц, мағрур ҳилпираб турар гапида ҳаво ранг байроц, бирик­маси битишув йўли билан алоқага киришиб, атрибутив муноса­батни ҳосил қилса, Байроқ, ҳаво ранг, мағрур ҳилпираб турар га­пида эса изоҳлов йўли билан алоқага киришиб, ярим предикатив •муносабатни ҳосил қилади. Кейинги ҳолда ҳаво ранг сўзи мурак- каб гап конструкциясини ташкил этувчи бўлак — ажратилган бў- лак саналади (бу ҳақда «Мураккаб гап» баҳсига қаранг).
Қаратувчи билан қаралмишнинг одатдаги тўғри тартиби «қара- тувчи-қаралмиш» шаклида бўлади: менинг укам, шаҳримизнинг
•кўчалари каби.
Бу тартиб жонли сўзлашувда эмоционаллик билан боғлиқ ҳолда ва поэтик нутқда вазн, қофия ва туроқ кабиларга боғлиқ ҳолда ўз^- гариши мумкин; натижада қаратувчи ва қаралмиш инверсияси рўй бсрадн: Сўзи қурсин ўшанинг(Уйғун).Заҳар солмоқ эрур касби лмоншшг, Зцлм аждарлари озори жоннинг (У й ғ у н, И. С у л т о н).
Игтҳлончнлар илоҳланмишдан олдин ҳам, кейин ҳам қўлланиши мумкин, Ну кўшшча пзоҳловчипинг қандай маъно англатишига
<Г|0|'Л11Қ,

11. 
    к>.\.п«>1Н1 и шлхс.мппг ЖИ1КЧП1И, касби, ихтисоси, илмий даража ли униопмтг билдирганда, паоҳлаимишдап олдин келади: ўғил бо­ла, қпи ноли, профессор Виноградов, генерал Раҳимов, СССР халқ •артист Саримсоқоиа, зоотехник Сотиболдиев каби.
    

Иаоҳлоичи лақабни, қариидошликии билдирганда, изоҳланмиш- даи кемин келади: Обид кетмон, Охунжон қизиқ, Абдулла бурун, Зариф амаким, Раҳбар холам каби.
Изоҳловчи амални билдирганда, изоҳланмишдан олдин ҳам, ■кейин ҳам келиши мумкин: эски амални билдирганда кўпинча изоҳ- .ланмишдан кейин, янги амални билдирганда изоҳланмишдан ол­дин: Қодирқул мингбоши, президент Охунбобоев каби.
Ухшатишни билдирадиган изоҳловчилар изоҳланмишдан баъ- зан олдин, кўпинча эса кейин келади: она — Ватан. Партия —•