Узб еқистон сср фанлар академияси

-гунча аффикси орқали ясалган равишдош асосан пайт эр­гаш гапни бош гапга боглаш учун хизмат қилади. Бундай қўшма гапларда эргаш гапдаги ҳаракат бош гапдаги ҳаракат-ҳодисадан кейин юзага келади: Наимий ўрнидан туриб кўзини пир-пиратгунча,. столда қопқора япалоқ маузер ётарди (А. Мухтор).

-гунча аффикси олдидан бўлишсизлик қўшимчаси -ма қўшилиб келиб, . бош гапдаги воқеанинг юзага келишидаги шарт ва пайт маъноларини билдиради. Айрим вақтда бундай қўшма гапларда пайтдан кўра шарт оттенкаси кучлироқ бўлади: Ер тўймагунча, эл тўймас. Шоликор цирларнинг тупроғига қор суви сингмагунча,. буғдой унмас (П. Турсун). Йигитнинг боши икки бўлмагунча,. моли икки бўлмайди (Саид Аҳмад). Ёрмат шов-шув кўтарма- гунча, жим туриш керак (Ойбек).
Эргаш гапнинг пайт-шарт мазмунини ифодалаши фақат улар- ни бош гапга туташтирувчи ёрдамчининг таркибигагина боғлиқ. бўлмай, компонентлардаги феъл кесимларнинг замонига ҳам боглиқ. Мазмунидан шарт-пайт маънолари англашнладиган қўшма гапларда бош гапнинг феъл кесими кўпинча ҳозирги-келаси замон формасида шаклланган бўлади.
Шундай конструкциялар ҳам борки, улардаги компонентларни туташтирувчи ёрдамчилар -магунча шаклида қўлланса ҳам, бош. гапдаги феъл кесим ўтган замонга боглиқ бўлган ҳаракатни ифода- лагани учун пайт-шартни эмас, фақат пайтни кўрсатади—бош гап­даги воқеа, ҳаракатнинг қай вақтда юзага келишини билдиради: Врач мени ҳайдаб чиқармагунча, унинг олдидан жилмадим(Саид А ҳ м а д). Энг охирги мих қоқилмагунча, чиғир ёнидан кетмади. (С. Бабаевский).
Бу мисоллардаги эргаш гап фақат пайтни ифодалагани учун: ундаги бўлишсизлик маъноси анча йўқолиб, эргаш гап бўлишли- ликни билдиради.

2. 
   Кесими -гунча аффиксини олган равишдош орқали ифода- ланган эргаш гапда пайт билан бирга қисман даража мазмуни анг- лашилади. Бундай эргаш гаплар баъзан бош гапдаги равиш ҳоли бўлиб келган гап бўлагининг изоҳнни билдиради: Ёрмат цоронғида ,йиқилиб, сурилиб бир пасда эллик бошининг уйига келди-да, муиг- туми, билан дарвозани қаттиқ оғриц. суякларига ўтгунча урди (Ойбек). Бу мисолда оғриқ суякларига ўтгунча гапи пайт билан бирга бош гапдаги равиш ҳоли — щаттиц. сўзининг маъносини очиб, уни изохлаб келган.
   

Компонентлари -гунча ёрдамчиси орқали бирикадиган қўшма '■гапларда пайтга кўра бўлган чегарани таъкидлаб, аниқ^оқ қилиб кўрсатиш учун эргаш гап таркибида то элемента ишлатиЛиши мум- кин: Сидикжон то ҳушини ўнглагунча, Болтабой бостирмага кириб келди (А. Қаҳҳор). Йўлчи ўз ҳамроҳлари билан бирга тонг ша- ’бадасида ишга тушар, цуёш тик келганда овкатланиб, то қоронғи- лик тушгунча яна меҳнат цилар эди (Ойбек).