Узб еқистон сср фанлар академияси

Шунинг учун боғловчиси яна бошқа хил вариантларда қўлла- ниши мумкин. Олдинги компонентнинг кесими махсус формаларда такрорланиб, учун кўмакчиси билан бирга келиб боғловчи сўз ва- зифасини бажаради: Агар кесим феъллар орқали ифодаланган бўлса, у эгалик аффиксини олган ўтган замон сифатдоши ва учун кўмакчиси билан бирга қўлланади: Биламан, билганим учун шу- нащ деяпман(Саид Аҳмад). Кесим феълдан бошқа сўз тур- кумлари орқали ифодаланган бўлса, у сўзот ясовчи -лик аффикса, эгалик аффикслари ва учун кўмакчиси билан бирга ишлатилади: Унинг феъли ёмон, ёмонлиги учун ҳеч кимга ёқмайди.
Ш е к и л л иёрдамчиси. Бу ёрдамчи иштирок этган гапнинг мазмунидан тахмин ёки тусмол маънолари англашилади. Шекилли сўзи содда гапда гапнинг мазмунига ишончсизлик, тахмин билан қараш оттенкаларини бериб, гапнинг охирида қўлланади. Бу ёр­дамчи содда гапдаги функциясига кўра боғловчи эмас, модал сўз саналади. Чунки у содда гапда ҳеч қандай гап бўлакларини бир- бирига боғламай, гапнинг умумий мазмунига ишончсизлик ёки тах­мин билан қараш маъноларини билдиради.
Шекилли ёрдамчиси дарак гаплар таркибида келиб, қуиидаги маънони билдиради: а) мазмунидан дарак-хабар англашилган. гапга ишончсизлик, гумон билан қараш оттенкасини қўшади: Щу йўл билан мени ишдан бездирмоқчи бўлишди шекилли (А. Қаҳҳор); б) дарак гапларни сўроқ гапга айлантириши мум- кин: Менга хизматингиз бор шекилли? (А. Қаҳҳор). Сенга ҳеч ким ҳужум қилаётгани йўқ шекилли? (А. Қаҳҳор).
Сўроқ мазмунини ифодалаган бу гапларга жавоб талаб қилдна- ди. Эргашган қўшма гапларда мазмунидан сабаб англашилган эр- ,гаш гапни бош гапга боғлайди. Бундай эргаш гапларда бош гап­даги воқеанинг юзага келишидаги тахминий ноаниқ сабаб ифода­ланади. Бундаги сабаб ишончсизлик билан айтилаётган бўлади. Шунинг учун ҳам компонентлари шекилли ёрдамчиси орқали бири- кадиган гапларни тахминий сабаб эргаш гапли қўшма гаплар деб аташ мумкин: ...Бирор товуш эшитилмади шекилли, ҳеч ким ция боқмади(Ойбек). Тунги шамол унинг тукли бацувват кўкрагига роҳат бағишлади шекилли, енгиллаб узун нафас олди (О й- бек).Маркам бирдан шунча айбни кўтаролмади шекилли, овози титраб эшитилди (П. Қ о д и р о в).