Uzatish funksiyalari Bir o‘lchamli uzluksiz stasionar chiziqli sistemaning differensial tenglamasini umumiy ko‘rinishda quyidagicha ifodalash mumkin

NAYOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI KIMYO-METALLURGIYA FAKULTETI 19A-17KT GURUH TALABASINING Kimyoviy injeneringda modellashtirish FANIDAN

Mustaqil ishi Tayorladi: Mansurov M

Qabul qildi:

• RADIOIZOTOPLI SATHOICHAGICHLAR
• Radioizotopli sathoichagichlarning ishlash prinsipi yutish qobiliyati turlicha boigan ikki m uhitdan o‘tayotgan nurlarning qayd qilinishi va muhitlarning chegarasi o ‘zgarishi bilan nurlanish o ‘zgarishiga asoslangan. Barcha radioizotopli sathoichagichlarning asosiy qismlari nurlanish manbayi va nurlarni qabul qiluvchilardan iborat. Nurlanish manbayi sifatida o‘zidan j nurlar chiqaradigan Co60, Cs137, Se75 va boshqa moddalar ishlatiladi. Qabul qiluvchi sifatida Geyger-Myuller hisoblagichi, ssintilatsion hisoblagichlar yoki yarimo‘tkazgichli detektorlar ishlatiladi. Detektor chiqishida paydo boigan impulslar elektron kuchaytirgich orqali kuchaytiriladi va sath o‘zgarishiga muvofiq elektr signalga aylanadi. ./-nurlanish jadalligini kamaytirish qatlam qalinligiga qarab, quyidagi eksponensial munosabat bilan ifodalanadi:

• Ix - I0exp(-vx) , (5.20) bu yerda: I0 — j- nurlanishning boshlang‘ich jadalligi; ц — moddaning tabiati va uning qatlami qalinligi jc ga bogiiq b o igan ^-nurlanishning kuchsizlanish koeffitsiyenti. Radioizotopli sathoichagichning prinsipial sxemasi 5.12-rasmda ko‘rsatilgan. U radioaktiv nurlanish manbayi 1, ionlovchi nurlanishni qabul qiladigan hisoblagich 2, elektr toki manbayi 3, qarshilik 4, electron kuchaytirgich 5 va oichash asbobi 6 dan iborat. Hisoblagich metalldan yasalgan silindr boiib, ichi inert gaz bilan toidirilgan. Silindr markazida undan izolator bilan ajratilgan metall sim o‘matilgan. Silindr devori elektr manbayining manfiy qutbiga, metall sim esa musbat qutbiga ulangan. Silindr inert gaz bilan toidirilgan boigani uchun hisoblagich zanjirida tok boim aydi. Hisoblagichga radioaktiv nur ta’sir etib, undagi inert gaz ionlanishi boshlangandagina hisoblagich 2 va qarshilik 4 zanjirida tok hosil boiadi. Bu tok miqdori inert gazning ionlanish darajasiga bogiiq boiadi. Gazning ionlanishi esa radioaktiv nurlanish manbayi bilan hisoblagich orasiga o ‘rnatilgan idish ichidagi suyuqlikning yoki sochiluvchi moddaning balandligiga bogiiq ravishda o‘zgaradi. Idishdagi suyuqlik balandligi nur yoiini to ia berkitsa, rezistordan o‘tadigan tok nolga yaqin boiadi, nur y o ii ochilishi bilan, ya’ni suyuqlik balandligi pasayishi bilan rezistor zanjirida tok orta boshlaydi. Idish ichidagi suyuqlik balandligi ana shu rezistordagi kuchlanish U miqdori bilan oichanadi.

• Buning uchun rezistordagi kuchlanish miqdori oldin elektron kuchaytirgich 5 yordamida kuchaytiriladi, so‘ngra esa oichash asbobi 6 ga uzatiladi. Radioizotopli sathoichagichlar boshqa asboblarga nisbatan universaldir. Bu asboblar sath oichashni nazorat qilishni diskret va uzluksiz ravishda amalga oshiradi; ular ochiq va berk idishlardagi suyuq hamda sochiluvchan moddalar sathini oichash uchun ishlatilishi mumkin, oichanayotgan muhit bilan asbob orasida hech qanday mexanik bogianish boimaganligi sababli agressiv suyuq va sochiluvchi moddalarning balandligini oichash mumkin. Asboblar ko‘rsatishining aniqligi va stabilligi muhit holatining (harorat, namlik, elektr o‘tkazuvchanlik, zichlik va boshqa fizik xossalarning) o‘zgarishiga bogiiq emas. Barcha radioizotopli asboblarning umumiy kamchiligi radioaktiv nurlarning tirik organizmga zararli ta’siridir. Asboblarning xatoligi ± 0 ,5 —1% dan oshmaydi. Bular, asosan, boshqa turdagi asboblarni ishlatish mumkin boim agan hollardagina qoilaniladi.