Қувондиқов Акмалнинг

I.V. ДАРСДАН ТАШҚАРИ ИШЛАРГА ПЕДАГОГИК РАХБАРЛИК
Рахбарликнинг яхши бўлиши педагогик ходимлар орасид вазифаларни тўғри тақсимлай олишга боғлик. Деректор мактаб жисмоний маданият жамоасига рахбарлик қилади ва жисмоний маданият ишларига жавоб беради жисмоний тарбия ўқитувчиси билан педагогик кенгашга актуал вазифаларни қўяди. Йенгил икки марта ўқувчиларни жисмоний таёргарлигини текширади. Манавий ва марифий тарбиявий ишлар бўйича директор ўринбосари, ўқитувчи ва ўқувчилар фаолиятини , синифдан ташқари жисмоний маданият ишларини режалаштириш ишларига дарс рахбарларини жалб қилиш ўқувчилар йулбошчилар ва ташкилотларини жалб қилишдан иборат. Дарс рахбарлари- ўз дарси дарс, машғулотларига мунтазам қатнашишни ва дарсдан ташқари ишларга жалб қилишга ёрдам беради. Ўзининг иш режасида жисмоний маданият ишларини ўтказишни режалаштиради.
Жисмоний тарбия бўйича синифдан ташқари ишлар жисмоний машқлар машмашғулотининг ташкилий тизими бўлиб, синифдан ташқари вақтларда ташқари вақтларда мактабда ўтказилади. Синифдан ташқари ишларнинг мазмуни, вазифаси ташкил қилининиши ёш авлодни жисмоний тарбиясини мақсад ва вазифаларидан келиб чиқади. Синифдан ташқари ишлар Ўзбекистон Республикасининг синифдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишлар кониституциясининг (1993-1999 8/5) aсосида олиб борилади ва ўқув ишларига нисбатан бўй сунган холда амалга оширилади.
I.VI ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ ДАРСЛАРИ БЎЙИЧА СИНИФДАН ВА МАКТАБДАН ТАШҚАРИ МАШҒУЛОТ ШАКИЛЛАРИ
Жисмоний маданият машғулотларининг шакиллари нихўятда хилма-хил бўлиб жисмоний маданиятнинг хар хил вазифаларини ечишда умумлаштириб педагогик жамоасси ота-оналар ва мактабдан ташқари муосасалаарнинг рахбарларининг хамкорлигида иш олиб боришга боғликдир, факатгини шунда ўқувчиларўқувчилар педагогик самарани турлари ва уни таъминлайдиган жисмоний машқларни ташкил қилишнинг барча тизимига тушунади. Машғулотларни тўғри ташкил қилиш барча жисмоний тарбия жараёнини самарасини оширишга ёрдам беради ва ишга мустақил харакат қилиш имконини, ижодий изланиш ва қупол қутилиш чораларини излаш имконини беради. Бу тизимнинг барча бўлимлари ягона мақсадга йўналишга эга бўлиб ўзига хос вазифаларва ташкил қилиш асослари билан характерланади умумтаълим мактабларида уқувчилар жисмоний таобия тизиминиташкиў қиладиган асосий бўлимлар қуйидагилардан иборат:

• 
  Машғулотларнинг дарс- дарс тизими
  

Барча дарсларда синифдан ташқари жисмоний маданият дарси хафтада 2-3 соат ўтказилади.

• 
  Ўқув кунинг режимида жисмоний маданият соғломлаштириш тадбирлари:
  

Буларга ўқу машғулотига қадар гимнастика жисмоний маданият дақиқалари катта танафуслардаги жисмоний машқлар, куни узайтирилган гурухларга жисмоний машқлар машғулоти.

• 
  Синифдан ташқари ишлар: жисмоний маданият тўгараклари, спорт турлари бўйича цекциялар, умумий жисмоний тайёргарлик, “ Алпоми ва Барчиной” гурухлари спорт мусобоқалари, оммовий ўйинлар, чўмилиш, туристик пахотлар, сайирлар ва бошқалардан иборатдир. Жисмоний маданият тизимини ташқил қилиш шакилларини мактабдан ташқари ташкилотларда олиб бориладиган жисмоний маданит ишлари билан тўлдирадилар.
  

• 
  Бўсимларда олиб бориладага ўқув спорт ташқи машғулотлари ва спорт мусобоқалари.
  

• 
  Болалар ва ўсмиралр ижодий ишлар кўнгилли спорт жамиятлари, хар хил турдаги ёзги соғломлаштириш оромгохларида олиб бориладиган жисмоний маданият ва спорт тадбирлари.
  

• 
  Оилада олиб бориладиган соғломлаштирувчи жисмоний маданият ишлари: эрталабки бадан тарбияси, дарс тайёрлаш пайтида жисоний маданият дақиқалари, чиқиш тадбирлари, мустақил ўйинлар ва бошқалар. Бу жисмоний маданият машғулотлари шакилларининг барчаси умумий қонунларга эгадир бу қонуниятларни билиш хар хил холат, вазиятларда жисмоний машқларни шуғуллантирувчиларни организмга хар томонлама таъсир этадиган даражада амалга оширишга имкон беради. Берилган айрим вазифаларни келиб чиққан холда жисмоний маданият машғулотларининг барча шакллари мажбурий ва кўнгиллика ажратилади. Улар иккига бўлинади.
  
• 
  Биринчи шакил дарс- дарс шакаилида ўтиладиган жисмоний маданият дарсларикиради.
  
• 
  Иккинси Синифдан ташқари ишлар.
  
• 
  Жисмоний маданият бўйича синифдан ташқари ишларни ташкил қилиш шакллари: синифдан ташқари ишларни ташкил қилишнинг жисмоний соғломлаштириш ишларини. Гурух машғулотлари. (дарс шакилида ташкил қилиш) қаттий белгиланган жадвал асосида шуғулланувчини доимий таркиби билан жисмоний маданият тўгараклари, умумий жисмоний тайёргарлик шуьбалари спорт турлари бўйича шуьбалар “Алпомиш ва Барчиной” саломатлик гурухлари киради. Спорт йўналишига қаратилган жисмоний маданият тадбирлаари- машғулотларини дарс шакилидан ташқари ташкил қилиш- туристик сайирлар, мусобоқалар жисмоний маданият байрамлари. Уларни ташкил қилиш эпизодик характерда бўлиб, шуғулланувчиларни ўзгарувчан таркибидан мактаб, мактаб уқувчиларни барчасини қамраб олган холда ўтказилади. Уларнинг бош хусусияти ўйин қоидаларини оддийлиги ва катнашиш шарт шароити хисобланади ва барча ўқувчилар бажара-билиш имкониятларига эгадирлар гурух машғулотларини ташкил қилиш турлари: ўқувчиларни ёши жисмоний тайёргарлиги сатхи хар хил бўлганлиги сабабларидан ташқари машғулотларни ташкил қилиш бир нечта турларини ташкил қилишни талаб қилади.
  

Жисмоний маданият тўгараклари- кичик дарс ўқувчилари билан гурух машғулотларини ўтказишнинг асосий шакили. Шароитларда ва истовчилар сонидан келиб чиққан холда тўгаракларни ташкил қилишнинг бирдан бир варианти танлаб олинади. Булар хар бир дарс, бошланғияч дарсларнинг барча ўқувчилари уқув материалларини ўзлаштира олмаган ўқувчилар ва алохида қизлар ва болалар учн ташкил қилинади. Тўгараклар бўйича ўқув гурухлари 20-30 ўқувчидан ташкил қилинади ва машғулотлар хафтада 2-3 марта 45 дақиқа давомида ўтказилади.
Вазифалари: а)кичик ўшдаги ўқувчиларнинг харакат режимини фаоллаштириш, б) ўқувчиларни махсус билимларини ва харакат кўникмаларини кўпайтириш, в)жисмоний машқлар машғулотларига қизиқишни такомиллаштириш.
Машғулотлар мазмунининг йўналиши ўқувчиларни хар томонлама жисмоний ривожланишни таъминлаш, улар харакат мактабини эгаллаш, тўғри қад-қоматни шакиллантириш, ўқув дастури материалларини ўзлаштириш сифатини яхшилашни таъминлаши керак. Машғулотларга асосан мактаб дастури шакиллари киритилади, аммо улар қийин шароитларда ўйин шакилида бажарилади. Масалан: саф машиқлари вақтни камайтирилган холда бажариш харакатларини сифатларини ривожлантириш учун спортмусобоқаларини элементлари (таркиби) воситалардан фойдаланиб кўмплекс характерга эга бўлади.
Умумий жисмоний тайёргарлик шубалари жисмоний маданият фани бўйича қўшимча ишларни ягона шакили хисобланади ва спорт машғулотларига ихтисослашга ўтиш босқичидтр. Улар ўзларининг жисмоний тайёргарлигини яхшилашни истовчилар ва имкониятни аниқлаш, шунингдек маълум бир спорт туридан ихтисослаш учун ташкил қилинади. Шубага қабул қилинганлардан 20-25 ўқувчидан ўқув гурухлари ёши, жиниси, жисмоний тайёргарлик сатхига караб тузилади. Машғулотлар хафтада 2 маротаба 45-60 дақиқагача ўтказилади.
Вазифалари. а) ташкилий жисмоний маданият машғулотларига имкон борича кўпроқ ўқувччиларни чалб қилиш ва спорт ихтисосини танлашга таъсир қилиш, б) ўқувчиларни жисмоний тайёргарлигини яхшила ва унинг асосида ўқув дастури талабларини мувофақиятли бажаришга ёрдам бериш “Алпомиш ва Барчиной” саломатлик мажмуаси бажаришга тайёргарлик гурухлари мажмуасининг низомига асосан ташкил ққилинади ва “Алпомиш ва Барчиной саломатлик мажмуаси маълум босқични топширишга тайёргарликни таминлайди. Улар умумий тайёргарлик гурухларидан ажиралиб бтуради: биринчидан- гурухларни бирлаштириш ва ишларни режалаштиришга ёндашиш билан. Иккинчидан- воситаларни кўпироқ қоблиятига яраша тақсимлашга йўналтирилганлиги. Учинччидан- фаолият кўрсатиш вазифаси муддати билаан ажралиб туради. Гурухлар “Алпомиш ва Барчиной” мажмуаси машиқларидан келиь чиққан холда шакилланади. Танлаб олишнинг ососий мезони- аниқ меёрларни бажаришга ўқувчиларни таёргарлик сатхи билан белгиланади. Агарда ўқувчи талаб меёрини бажарса машғулотни тўхтатиши ёки бошқа спорт тури гурухига ўтиши мумкун машғулотлар “Алпомиш ва Барчиной” саломатлик мажмуаси ва мактаб дстури шакилларидан фойдаланган холда умуумий жисмоний тайёргарлик базасси асосида тузилади жисмоний маданият дарсларига нисбатан кўпроқ харакат сифатларини тарбиялашга эътибор бериади. Ишларнинг қисми машқ меёрларини бажаришга шуғулланувчиларни дастлабки тайёргарлигини текшириш мақсадида машқ турлари бўйича назорат бўйича назорат ўтказиш. Синов таълаб меёрларини расмий мусобоқаларда қабул қилувчиди. Гурухларни фаолияти муддати ва ишларини режалаш “Алпоми ва Барчиной” саломатлик мажмуаси талаб меёрларини топшириш умум мактаб жадвали асосида аниқланади.
Спорт сексиялари- спортни бирдан бир тури билан шуғулланишни истаганлар учун ташкил қилиниади.
Вазифалари: а) яхши тайёргарликга эга бўлган ўқувчиларни спорт билан мунтазам шуғулланишга жалп қилиш. б) ўқувчиларни танлаб олган спорт тури бўйича такомиллаштиришга таъсир қилиш ва унинг асосида спорт класификацияси тала бларини бажариш. Ўқувчи спортчиларни шахар, раён мусобоқаларига қатнашишга тайёрлаш.
Мусобоқаларда хакамлик қилиш вва йўриқчилик қилиш ишлари бўйича билим ва малакаларини эгаллашга (ёрдам бериш) ўргатиш. Сплрт шубаларини ташкил қилишда спорт турини ташкил қилишда ўзининг оддийлиги билан ажиралиб турадиган ва мураккаб, ққимматли турадиган асбоб ускуналар талаб қилмайдиган, ўқувчиларни оммавий равишда жалб қиладиган ўқувчиларни хар томонлама тайёрлаш учун имкониятга ва амалий ахамиятга эга бўлган ва ўқув двастури мазмуни билан боғланган спорт спорт турларига эътибор берилади.
Мактабдан ташқари мусобоқаларга тайёргарлик кўриш ва қатнашиш даврида вақтига ишлайдиган шубалар ташкил қилинади.
Ўзбекистон Республикасининг мустақил тараққиёти ахолининг турмуш маданияти юксалтириш ва соғлом турмуш тарзини жорий эта боришда сезилмоқда.
Кейинги йилларда оммовий жисмоний тадбирлар ва соғломлаштиришга қаратилган жуда кўп тадбирлар ўтказилмоқда. Жумладан мактаб ўқувчиларининг “умид нихоллари” олий талим муоссасаларининг “универсиада”, “оила билан стартга”, “жамоа билан стадионга” каби мусобақалар утказилмоқда ва улар ахолини ва ёш авлод турмуш маданиятига сингиб бормоқда.
Бу тадбирларни ташкил этиш, ўқбитувси ёшларни уларга жалб қилишнинг ахамияти шундаки, халқимиз, айниқса ёшлар ўзлари соғлигини мустахкамлаш учун тушунган ҳолда оммавий соғломлаштириш мақсадида спорт билан мунтазам равишда шуғулланмоқдалар.
Бу тадбирларни ташкил этиш ўқувчи ёшларни уларга жалб қилишнинг ахамияти шундаки, халқимиз, айниқса ёшлар ўзлари соғлигини мустахкамлаш учун турли спорт шуъбаларида шуғулланиб келмоқдалар.
Хозирги даврда умумтаълим мактаб ўқувчиларини жисмоний тарбия ташкил қилишнинг барчаси оммавий жисмоний маданият тадбирлари ишидир.
Оммавий жимоний маданият тадбирлари ўқувчилар онгига жисмоний маданиятни сингдириш,соғлигини мустахкамлаш организмини, жимоний тарбия билан мунтазам шуғулланишга одатлантиради ва хар томонлама жисмоний ривожлантиришга ёрдам беюради ва жимоний маданият хақида билим кўникма малакаларини кенгайтиради.
Ўқувчилар билан жисмоний маданият ишларини олиб бориш учун туьристик сайрлар жисмоний маданият байрамларини ва спорт мусобақаларини ташкил қилади. Ўқувчиларни иш қобилятини оширишда ўқув кунининг жисмоний маданият тадбирлари мухим эгаллайди.Ўқув кунининг режимида жисмоний маданият тадбирлари ўтказилади.
1.Эрталабки бадан тарбия эрталаб уйқудан уйғонганан кейин шамоллантирилган хонада ўтказдирилади, хар куни уй шароитида ўқувчи томонидан мустақил бажарилади. Киччик ёшдаги мактаб болалари билан ўтказдириладиган эрталабки бадантарбия 5-6та машқлардан иборат бўлади. Юқоридаги дарсларда эса 8-10та машқларидан иборат бўлади. Эрталабки бадан тарбия билан шуғулланиш, тананин турли қисимларига машиқлар берилади. Хар бир машқ 6-8 мартагача такирорланади. Югуриш машиқлари 30-40 секунд давом этади. Асосий диққатни нафас олишни қаратиш керак.