ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

2.3.

---

40
Ҳуқуқий муносабат субъектларининг мазмуни ҳуқуқ лаёқати тушунчаси, унинг хусусияти, мазмуни ва 
ҳажми орқали ёритиб берилади.
Ҳуқуқ лаёқати ва муомала лаёқати – субъектлар ҳуқуқий ҳолатининг асосини ташкил этади.
Субъектнинг ҳуқуқ лаёқати унинг юридик ҳуқуқ ва мажбуриятларини ўз ичига олади. Одатда, у аниқ бир 
шахснинг субъектив ҳуқуқ ва субъектив мажбуриятга эга бўлиш қобилиятини англатади. 
Ҳуқуқ лаёқати – ҳуқуқ субъекти умумий лаёқатининг бир тури бўлиб, қонунчилик билан ўрнатилган 
ва давлат томонидан кафолатланган ҳамда аниқ бир субъектнинг (фуқаро, давлат органи, давлат 
хизматчиси, мансабдор шахс, нодавлат тузилмалари ва ҳ.к.лар) турли ҳуқуқий муносабатларда иштирок 
этиш қобилиятини англатади. 
Ҳуқуқ лаёқати – бу маълум бир ҳуқуқларга эга бўлиш ва мажбуриятларни бажариш, ҳаракатларни 
амалга ошириш ва қарорлар қабул қилиш, иш қўзғатиш ва ҳуқуқбузарлик ишларини кўриб чиқиш, ҳуқуқий 
нормаларни бузиш ва қонун билан ўрнатилган талабларга риоя этмаганлик учун жавобгарликка тортилиш 
қобилиятига эга бўлишдир.
Демак, ҳуқуқ лаёқати аниқ бир ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келишига, мазкур ҳуқуқий 
муносабатлар иштирокчиларининг аниқ ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлишига хизмат қилади. Ҳуқуқ 
субъектлари томонидан ҳуқуқ ва мажбуриятларнинг амалга оширилиши – ҳуқуқий муносабатларни вужудга 
келтирувчи юридик фактлар билан таъминланади. 
Ҳуқуқий муносабатлар фақатгина унинг субъектлари ҳуқуқ лаёқатига эга бўлганида, яъни ҳуқуқий 
муносабатларга киришиш учун асос бўладиган ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлганида вужудга келиши 
мумкин. Қонунчилик ҳужжатлари билан маълум бир ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлган ҳуқуқий 
муносабатнинг ҳар бир иштирокчиси – ҳуқуқнинг субъекти сифатида тан олинади.
Ҳар бир субъект ўзига хос ҳуқуқ лаёқатига эгадир. Масалан, давлат хизматчисининг ҳуқуқ лаёқати 
ўзининг мазмуни ва хусусиятларига кўра давлат органининг ёки бошқа ташкилотнинг ҳуқуқ лаёқатидан 
фарқланади. Бундан ташқари, қонунчиликка киритиладиган ўзгаришлар ҳуқуқ лаёқатининг мазмунига ҳам 
ўз таъсирини кўрсатади.
Индивидуал ва жамоа субъектлари томонидан ҳуқуқ лаёқатининг амалга оширилишини уларнинг 
хоҳиш-иродасини ифода этишисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Субъектнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларни амалга 
оширишда ифодаланган иродаси ҳуқуқ лаёқатини юридик мазмун билан бойитади.
Демак,