ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

б) субординациявий (бевосита бўйсунувга асосланган) ва координациявий 
(мувофиқлаштирувчи) ҳуқуқий муносабатлар. 
Бошқарув субъекти юридик иродасининг авторитарлигига асосланган муносабатлар 
– субординациявий, авторитарлик мавжуд бўлмаган муносабатлар – координациявий 
ҳисобланади. Лекин шу нарсани ҳам алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, давлат 
бошқарувининг юқори турувчи ва қуйи турувчи субъектлари ўртасидаги муносабатларда 
мувофиқлаштириш юридик-ҳокимият хусусиятига эга бўлиши, яъни мувофиқлаштириш 
субординациявий ҳам бўлиши мумкин. Масалан, вазирлик томонидан унга бўйсунувчи 
бошқарма фаолиятини мувофиқлаштириши. Мазкур муносабат биринчи навбатда 
мувофиқлаштириш мақсадида вужудга келган, лекин улар ўртасидаги ташкилий 
жиҳатдан бевосита бўйсунув мувофиқлаштиришни субординацияга айлантиради. 
Айрим ҳолларда мувофиқлаштириш юридик-ҳокимият хусусиятига эга бўлмаслиги, 
бўйсунув билан боғлиқ бўлмаслиги ҳам мумкин. Шу сабабли ҳам маъмурий-ҳуқуқий 
муносабатларнинг субординациявий ва координациявий турларга бўлиниши шартли 
ҳисобланади;
в) вертикал ва горизонтал ҳуқуқий муносабатлар.

---

36
Вертикал ҳуқуқий муносабатлар – ҳуқуқий тартибга солишнинг моҳиятини ифода этиб, давлат 
бошқаруви фаолиятига хос бўлган бошқарув субъекти ва объекти ўртасидаги субординациявий алоқаларни 
англатади. Вертикал ҳуқуқий муносабатлар айнан ҳокимият муносабатларидир. Мазкур муносабатлар 
бўйсунув мавжуд бўлган томонлар ўртасида вужудга келади ҳамда фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлардан 
фарқ қилган ҳолда, уларда томонларнинг тенглиги мавжуд эмас. Вертикаллик деганда – бир томонда 
юридик-ҳокимият ваколатлари мавжудлигини (масалан давлат органи), иккинчи томонда эса бундай 
ваколатларнинг мавжуд эмаслигини (масалан, фуқаро) ёки ваколат доираси торроқ эканлигини (масалан, 
қуйи турувчи орган) тушуниш лозим. Айнан вертикал ҳуқуқий муносабатларда бошқарув субъектининг у 
ёки бу объектга бевосита бошқарув таъсири амалга оширилади.
Давлат хизмати соҳасидаги ҳуқуқий муносабатларнинг вертикаллигини англатувчи қуйидаги 
хусусиятларни кўрсатиб ўтишимиз мумкин:
Демак, вертикал ҳуқуқий муносабатлар турли кўринишларга эга бўлиб, тўғридан тўғри бошқарув 
таъсирини амалга ошириш ҳамда бир томон юридик-ҳокимият иродасининг устунлиги билан ифодаланади.