Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

himoya 
kelishuvi 
to'g'risida shartnoma shartlari joriy etiladi, bu shartlar eksporter va importer o'rtasida tuziladigan 
shartnoma va kontraktlarda ko'zda tutiladi. Bretton-vudse valyuta tizimi inqirozigacha bo'lgan davrda va oltin 
pariteti bekor qilinguncha oltin kelishuvlari qo'llanilar edi, bunda to'lov vositasining pariteti oltinga nisbatan 
o'zgaradigan farq summasi proporsional ravishda to'lab berilgan. 
Valyuta kelishuvi-
eksporter va importeriga to'lov vositasining qadrsizlanishidan himoya qilish bo'lib, 
to'lov valyuta kursining o'zgarishi natijasida vujudga keladigan farqni proporsional tarzda to'lab berish haqidagi 
kelishuvdir. 
Akkreditiv. 
Xalqaro hisob-kitoblar ichida akkreditiv juda ko'p qo'llaniladigan pul o'tkazmalarining shakli 
hisoblanadi. Akkreditiv bilan hisob-kitobda importer benefitsarning nomiga akkreditiv ochish yuzasidan topshiriq 
beradi, akkreditiv summasi benefitsarning tovarlar etkazib berganligi yoki xizmatlarni ko'rsatganligini 
tasdiqlovchi hujjalari asosida uning hisobiga o'tkaziladi. 
Xalqaro akkreditiv bilan hisob-kitoblarni amalga oshirishda quyidagi tomonlar ishtirok etadi: 

importer, bankka akkreditiv ochish uchun murojaat qiluvchi; 

emitent-bank, akkreditiv ochuvchi bank; 

avizo qabul qiladigan bank, ushbu bank importer bankida benefitsar nomiga akkreditiv ochilganligi haqida 
xabarni eksporterga etkazadi va toiovni amalga oshiradi; 

benifitsar-eksporter, uning hisobiga akkreditiv ochiladi. 

---

Xalqaro hisob-kitoblarning akkreditiv shakli eksporterga to'lovni kafolatlashi bilan alohida ahamiyat kasb 
etadi, chunki eksporter va importer o'rtasida tuzilgan shartnoma summasi oldindan eksporterga xizmat 
ko'rsatadigan bankning akkreditiv hisobvarag'iga o'tkazib beriladi. Shuning uchun eksporterlar xalqaro hisob-
kitoblarda to'lov qobiliyati nisbatan past importerlar va siyosiy-iqtisodiy jihatdan beqarorlik mayjud bo'lgan 
mamlakat eksporterlari toiovlarni amalga oshirishda ushbu shakldan foydalanishni afzal ko'radi. 
Akkreditiv qo'llanilishi darajasiga qarab quyidagi turlarga bo'linadi.' 
1.
Emitent-bank akkreditivning shartlarini o'zgartirish nuqtai nazaridan, 
chaqirib olinadigan va chaqirib 
olinmaydigan 
akkreditiv-dan iborat. Agar importer va eksporter o'rtasida tuzilgan shartnomada chaqirib 
olinadigan akkreditiv ko'zda tutilgan bo'lsa, shartnomda kelishilgan muddat ichida importerning tovarlarni sotib 
olish yoki xizmatlar bo'yicha qarori o'zgarsa benifitsar foydasiga o'tkazilgan shartnoma summasini to'liq yoki 
qisman chaqirib olinishi mumkin. Chaqirib olinadigan akkreditivda esa importerga bunday huquq berilmaydi. 
2.
Sharnomada ko'rsatilgan summani benifitsarning akkreditiv hisobvarag'iga o'tkazishi nuqtai nazardan, 
ta'minlangan yoki ta'minlanmagan akkreditivga 
bo'linadi. Ta'minlangan akkreditivda importer shartnomada 
kelishilgan summa to'liq benefitsarning bankida deponentlanadi, ta'minlanmaganda esa ushbu summa 
importerning banki tomonidan kafolatlanadi. 
3.
3.Akkreditiv shartnomasida ko'rsatilgan summa bo'lib-borib, bir necha marta benefitsarning bankida 
ochilgan akkreditiv hisob varag'iga o'tkazilishi mumkin, akkreditivning bu turi 
to'ldirib boriladigan 
yoki 
revolver 
akkreditiv 
deb yuritiladi. Akkreditivning ushbu shakli odatda ishlab-chiqarish jarayoni bir-biriga bog'liq bo'lgan 
eksporter va importerlar o'rtasida qo'llaniladi. 
Xalqaro hisob-kitoblarda qo'llaniladigan akkreditivning afzallik jihatlari ko'proq eksporterga tegishli bo'lib, 
unga jo'natilgan tovar yoki ko'rsatilgan xizmat uchun to'lov kafolatlangan. Biroq, importer benifetsar uchun 
ochilgan akkreditiv hisobvarag'iga mabalag'ni o'tkazishi natijasida uning ixtiyoridagi mablag' ma'lum muddatga 
chetlashishiga sabab bo'ladi. 
Inkasso. 
Xalqaro hisob-kitoblarda qo'llaniladigan akkreditiv-larning asosiy mohiyati shundan iboratki, 
eksporter jo'natilgan tovarlar yoki ko'rsatilgan xizmatlar uchun to'lovni undirib olish maqsadida o'z bankiga 
tegishli hujjatlar bilan birga inkasso to'lov hujjatini ham taqdim etadi. 

---

Xalqaro hisob-kitoblarning inkasso shaklida tovarlar harakati pul harakatidan oldinda yuradi. Shu bois ham 
ushbu hisob-kitobni amalga oshirishda tijorat kreditining bir ko'rinishi namoyon bo'ladi, bu eksporterlarni ma'lum 
darajada riskka duchor bo'lishiga sabab bo'ladi. Bu o'z navbtida eksporter importerning moliyaviy holati va uning 
to'lovga qobiliyati haqida, shuningdek, importer boshqa mamlakatdan bo'lsa mamlakatdagi siyosiy-iqtisodiy 
ahvolni o'rganishi juda muhim hisoblanadi. 
Xalqaro hisob-kitoblarning shakli mahalliy inkasso hisob-kitoblardagi kabi, quyidagi bosqichlarni o'z 
ichiga oladi. 
1. Eksporter tovarlarni junatgandan o'z bankiga tovarlarni jo'natganligini tasdiqlovchi hujjatlar bilan birga inkasso 
hujjatini taqdim etadi. 
2.
Eksporterning banki inkasso hujjatlarini xalqaro talablar doirasida tayyorlanganligini o'rganib chiqqandan so'ng 
SFIVT elektron tzlov tizimi orqali imporerning bankiga jo'natadi. 
3.
Importerning banki inkasso hujjatlari kelib tushganligi va to'lovni amalga oshirayotganligini unga xabar qiladi va 
mablag'larni eksporterning bankiga jo'natadi. 
4.
Eksporterning banki valyuta mablag'larini uning hisobvarag'iga kirim qilgandan so'ng bu haqda xabar beradi. 
Xalqaro hisob-kitoblarning inkasso shakli qo'llanilganda valyuta kursining o'zgarishi, importerning 
moliyaviy holati yomon-lashuvi tufayli to'lovni amalga oshira olmasligi, importerning mam-lakatida siyosiy va 
iqtisodiy vaziyatning keskinlashuvi oqibatida eksporter moliyaviy jihatdan zarar ko'rishi mumkin. Shu bois ham 
eksporter xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirishda hisob — kitoblarning ushbu shaklini tanlashda juda 
ehtiyotkorlik bilan yondashadi.