Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

Muomila uchun zarur bulgan naqt pullar miqdorini aniqlash asoslari 
Naqt pul muomalasini tartibga solishning 
asosiy vazifasi, bu-muomilaga chiqarilishi yoki olinishi lozim bulgan nqt 
pul miqdorini aniqlashdan iboratdir. 
Ushbu vazifa muomila uchun zarur next pul mablag’lariga bulgan talabini aniqlash 
orqaliamalga oshiriladi. 
Ma’lumki naqt pullar kichik xajimdagi chakana va uyishmagan savdo hamda naqt pulli xizmatlar uchuntulovlarda 
qulaniladi .Yoki naqt pul aylanmasining umumiy pul aylanmasidagi ulushi yuqorida kursatilgan naqt pulli tulovlarning 
jami tulovlardagi ulushi bilan aniqlanadi. Demak naqt pulga bulgan talabumumiy pul massasiga bo’lgan talabining bir 
qismidir . Lekin umumiy pul massasiga nafaqat tavarlar va xizmatlar hajmi balki pulning aylanish tezligi va bank foiz 
stavkalarining darajasi xam tasir etadi. Ushbu omillar nazariy jixatdan omillar tomonidan alaqachon asoslanib ulgurilgan 
va bugungi kunda juda kup mamlakatlarning iqtisodiyotini boshqarishda pulga bulgan talab va taklifini tartibga solish 
mexanizimini sifatida qullanilmoqda. Fanda bu usul monetarizim (pulning miqdoriy nazaryasi) nomi bilan mashhur bulib 
kelgan. Bunda shuni qayd qilish lozimki klassikk-dastlabki mometarizm asoschilari muomila uchun zarur bulgan pul 
miqdorini asosan muomiladgi mavjud tovarlar qiymati va turli pul to’lovlar yig’imdisidan kelib chiqgan holda aniqlashga 
uringanlar. 
Keyinchalik kapitalistik Tovar ishlab chiqarish rivojlangan sari muomiladagi pul miqdorini belgilavchi yangi 
abektiv omillar vujudga kela boshladi . Ayniqsa pul muomilasi banklar tomonidan tartibga solina boshlagandan sung pul 
muomilasi banklar tomonidan tartibga solina boshlanga sung pulga bulgan talab taklif banklarning ssuda foizi darajasiga 
kuproq bog’lanib borishi kuzatilgan natijada iqtisodchi olimlar tomondan pulga bulgan talab va taklifni boshqarish bilan 
bog’liq yangi zamonaviy monetarizim vujudga kelgan. Albatta ushbu bobda naqt pul muomilasi uchun zarur pul 
miqdorini aniqlash buyicha olimlar tomonidan bugungi kungacha yaratilgan barcha nazariyalarni tahlil qilib chiqish 
mumkin emas. Lekin Markaz banklar tomonidan amalga oshirilayotgan zamonaviy naqt pul siyosatining negizini 

---

chuqurroq tushinish uchun ularning ayrimlarini keltirib o’tamiz. Masalan ingiliz iqtisodchisi U.Petti (1623-1687) 
muomala uchun zarur bo’lgan naqt pullar miqdori aholining bir xaftalik pul daromadlarini, yer ijarasi uchun to’lanadigan 
haqning yarmi va barcha eksport qilinadigan tovarlar sumasining turtdan birqismiga teng bulishi lozim deb hisoblangan. 
Ingiliz faylasufi J.Lokka (1632-1704) muomila uchun zarur bulgan naqt pullar miqdorining ish haqining elikdan bir qismi, 
yer ijara haqining turdan bir qismi va yillik Tovar aylanmasining yigirmadan bir qisimlarining yig’indisi sifatida 
topshirish taklif qilgan. Ingiliz iqtisodchisi R.Kantilon 91680-1734) muomila uchun zarur bulgan naqt pullar miqdorini 
mamlakatdagi mavjud maxsulotlar qiymatining tuqqizdan bir qismi yoki yer ijarasi uchun tulanadigan tulanadigan 
haqning uchdan bir qismiga teng bulishi lozimligini etirof etadi.Shotland iqtisodchisi Amitt (1723-1790) ushbu 
kuratgichni aniqlash mumkin emas deb hisoblangan bo’lsa ham, lekin ko’pgina olimlar uni yillik umumiy ishlab 
chiqarilgan maxsulot qiymatining beshdan o’ndan yigirmadan va o’ttizdan bir qismiga teng bo’lishi ta’kidlanganlarini 
eslatib o’tadi .Agar etibor berilgan bulsa yuqorida sanab o’tilgan nazariyalar klasik yani dastlabki monetarizimga talluqli 
ekanligini sezish giyin emas.