Юклар ташиш жараёни пайдо бўлиши.
Темир йўл транспорти 1899 йилларга келиб, Ўрта Осиё худудига хам етиб келади. Ўзбекистон Республикаси худудига Туркманистоннинг Қизил Арват шахарчаси, яъни Хозирги Ходжидавлат орқали кириб келган. Бухоро - Бейнеу, Бухоро - Самарқанд, Самрқанд - Тошкент, Самарқанд - Андижан йўналишларига темир йўл қурилиши ривожланиб борган.
Иккинчи жахон уруши даврларида эса, фронт орти вазифаларини бажарган. Мисол тариқасида: Тошкентдаги авиация ишлаб чиқариш заводга эхтиёт қисмлар кириб келиши ва самолётлар ишлаб чиқиши, шунингдек кийим кечак, озиқ овқатларни фронтга етказиб бериш режалаштирилган. Темир йўлнинг узайиши, харбий урушларни камайиши сабаб, аста секин темир йўл транспорти орқали халқ истеъмол моллари, хом ашё, қишлоқ хўжалиги моллари ташиш бошланган. У даврларда бугунги кундек кўп миқдорларда юк бўлмаган.
Хар бир юк жойи 10 тоннагача бўлган юклар (мелкий отпровка дейилган) ташишга қабул қилинган, бу юклар бир вагонда 2 ва ундан ортиқ юк жўнатувчилар томонидан ортилган. ушбу вагонга ортилган юклар саралаш станцияларида мавжуд бўлган юк ховлиларида сараланган ва белгиланган манзилга жўнатилган. Мисол учун, Бекабод станциясидан юборилган бир платформада ортилган иккита юк жойи бир корхонага тегишли бўлиб, манзили Чукурсой деб, белгиланган, шу вагондаги яна иккита юк жойи бошқа ташкилотга тегишли бўлиб, манзили Қарши деб, белгиланган ва учунчи ташкилот эса ўзини 4 юк жойини Навоий станциясига деб, белгилаган. Демак, бир вагондаги 8та юк жойи уч томонга ортилган ва жўнатилган.
Бу холда, вагон Хаваст юк ховлисида Чуқурсойга жўнатилган юк тушириб олинади ва бошқа вагонга ортилади. Қаршига йўналтирилган юк эса Самарқандаги Улуғбек юк ховлисида тушириб бошқа вагонга ортилади, шу тариқа бир вагонга ортилган юклар ташиш жароёнида саралаш ва қайта саралш ишлари орқали манзилга етказилади.
Бу майда жўнатма дейилади. Майда жўнатмаларни қабул қилиш, саралаш ва топшириш мақсадида юк ховлилари ташкил этилган, уларни "МЧ", яъни «механизационной часть» деб, юритилган. Чунки у ерга кран, автопогрузчик, омборхоналар, юкларни вақтинчалик сақлаш учун очиқ майдонлар барпо қилинган. Юк ва тижорат ишлари бошқармасининг "М" - деб номланиши, майда жўнатмалар сўзидан келиб чиққан.
"Ўзбекистон темир йўллари" ДАТК 1994 йилда ташкил топган бўлиб, 2015 йилдан Акциядорлик жамияти мақоми берилган.
Давлат реистри бўйича "Ўзбекистон темир йўллари" АЖ «МОНОПОЛИСТ» корхоналар рўйхатида туради. МОНОПОЛИЯ - якка хокимлик дегани. "Бекабод цемент" АЖнинг цементи ёки нархи ёқмаса, "Қизилқумцемент", "Ахонгоронцемент" ёки "Қувасойцемент" корхоналаридан сотиб олинади, яъни бу корхоналар бир бири билан рақоботчи корхоналар. Худди шундай, мабил алоқа компаниялари, химзаводлар ва бошқа ташкилотлар.
Ўзбекистон темир йўлларига рақобатчи темир йўл корхонаси ёки ташкилоти бўлмаганлиги учун у монополист ташкилотлар рўйхатида туради. Шунинг учун сохага талуқли бўлган меъёрий хужжатлардан ташқари Ўзбекистон Республикаси "Рақобат" тўғрисидаги Қонунга хам бўйсунади.
Ушбу қонунда белгилаб қўйилганки, бир субъектга қўйилган талаб, барча субъектларга тенг амал қилиниши, бир субъектга арзон, бошқа субъектга қиммат нарх белгилаш, бошқа субъектни хуқуқини паймол этиш, -деб, белгиланган. Демак, бир корхонага кўрсатилган хизматлар учун 50 000 сўм белгиланган бўлса, барча корхоналардан хам ушбу хизмат учун 50 000 сўмдан олиш лозим. бир корхонадан 50 000 сўм олиб, бошқа корхонадан 80 000 сўм олиш тақиқланади.
Юқорида айтиб ўтилгандек, темир йўл транспортида халқ истеъмоли моллари, қишлоқ хўжалиги, қурилиш моллари ва бошқа юклар ташиш бошланиши билан темир йўлда мижозлар пайдо бўлган. Темир йўл ва темир йўл хизматидан фойдаланувчиларни ўзаро келишмовчилигини тартибга солиш мақсадида темир йўл тизимида аста секин меъёрий хужжатлар ишлаб чиқилган ва тасдиқланган.
Do'stlaringiz bilan baham: |