|
Амнестик токсинлар ичида домоат кислотаси маълум бўлиб, у мавсумий озуқаси Nitzchia pungenes оиласига кирувчи қўнғир рангли микроскопик сув ўтлари бўлган мидиялар организмида ишлаб чиқарилади. Касаллик икки босқичда ривожланади: аввал, заҳарли моллюскалар истеъмол қилинганидан сўнг 24 соат ўтгач, ўткир гастроэнтерит белгилари (қайт қилиш, диарея, абдоминал оғриқлар) пайдо бўлади. Кейинги босқичда, иккинчи сутка тугаётганда, буларга неврологик симптоматика қўшилади: кенг ёйилган ориентация бузилиши, даврий амнезия, томир тортишишлари, бош оғриғи қўшилади. Оғир ҳолатларда шайтонлаш ва комасимон ҳолат ҳам кузатилиб, булар ўлимга олиб келиши мумкин. Қари беморларда заҳарланиш жуда оғир кечади ва Альцгеймер касаллигидаги сингари касаллик белгиларига эга бўлади.
Моллюскалар ва қисқичбақасимонларни истеъмол қилиш билан боғлиқ бўлган маринотоксинлар билан заҳарланиш ташҳиси клиник манзара ва овқат анамнези асосида қўйилади. Лаборатория ташҳиси сичқонлардаги биоиндикация (сакситоксинлар учун) ёки нисбатан кўпроқ специфик (токсинларнинг алоҳида турлари учун), аммо унчалик оммабоп бўлмаган храмотография усулларини қамраб олади.
Океандан овланадиган моллюскалар ва бошқа нобалиқ маҳсулотларда тўпланадиган маринотоксинлар билан заҳарланишларнинг профилактикаси асосан уларнинг овланиши ва овқатга ишлатилиши мавсумга мос равишда назорат қилиниши билан боғлиқдир. Одатда, микроскопик сув ўтлари нисбатан интенсивроқ ўсадиган ва кўпаядиган даврларда анъанавий равишда моллюскалар овланадиган ҳудудларда уларнинг овланиши тўхтатилади. Ўртаер денгизи ҳавзасида бу давр майдан то сентябргача чўзилади. Тропик ва экваториал денгизларда бундай даврлар бутун йил мобайнида алмашиниб туриши мумкин. Давлат назорат идоралари овқатланишда моллюскалардан фойдаланишнинг потенциал хавфи мавжудлиги ҳақида эълонлар беришлари ва денгиз маҳсулотларини вақти-вақти билан лаборатория текширувларидан ўтказиб туришлари лозим.
Овқат заҳарланишлари кенг жўғрофий ҳудудда ўсадиган заҳарли ўсимликлар, биринчи навбатда, Ericaceae, Kalmia ва Rhododendron лар оиласига кирувчилар: денгиз рододендрони, ғарб азалияси, калифорния атиргули, тоғ дафнасидан йиғилган асалари асалини истеъмол қилиш билан боғлиқ бўлиши ҳам мумкин. Ушбу ўсимликлар нектаридан олинган асалда грайанотоксин (родотоксин, андромедотоксин, ацетиландромедол) лар мавжуд бўлади. Грайанотоксинлар ўзига дитерпен (азотсиз полихлорланган циклик углеводород)ларга мансуб табиий бирикмаларни қамраб олади. Грайанотоксинлар мембрана заҳарлари сирасига киради. Улар ҳужайралар
мембраналари натрийли каналларининг рецепторлари билан боғланади, уларнинг деполяризациясини бузади ва шу билан ҳужайралар ичидаги кальций ионлари оқимини кўпайтирадики, бу ҳужайраларнинг, хусусан, миокард ва асаб тизими функциясининг бузилишига олиб келади.
Заҳарланиш организмга тушадиган токсинлар миқдорига боғлиқ равишда бир неча минутдан то 2 ... 3 соатгача бўлган вақтда ривожланади ва ғарқ тер босиши, кўнгил айниши, қайт қилиш, бош айланиши, нафас қисиши ва оғиз атрофидаги парестезияни қамраб олади. Кейин бунга гипотензия (ҳатто коллапсгача), брадиаритмия, синусли брадикардия ва Вольф- Паркинсон-Уайт синдроми белгилари қўшилиб, тезкор шифокорлик ёрдамини талаб қилади. Заҳарланишнинг ўлимга олиб бормайдиган шакли 24 соатдан ортиқ давом этмайди. Лозим топилганда грайанотоксинларнинг лабораториявий ташҳисланиши маҳсулотдаги юпқа қатламли хроматография ёрдамида аниқланиши мумкин.
Асал, шунингдек, шайтонкоса ва бангидевона сингари маълум заҳарли ўсимликлардан нектар йиғилгани оқибатида асал заҳарли бўлиб қолиши мумкин. Бу ҳолда заҳарланиш хусусиятлари муайян ўсимликларнинг алкалоидли бирикмаларининг специфик хусусиятларига боғлиқ бўлади.
Заҳарли асал билан заҳарланишларнинг профилактикаси асалари уялари жойлашган ҳудудлар олдиндан ва вақти-вақти билан текшириб турилиши ва гуллаб турган потенциал хавфли, шу жумладан, заҳарли ўсимликлар борлигини аниқлашдан иборат бўлади. Шунингдек, овқатланишда ёввойи асалариларнинг асалларидан, айниқса, қирғоқбўйларида ва тоғли жойлардан йиғилган асаллардан фойдаланиш тавсия этилмайди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
