Usmonov A. U

GAZNI REGEGENARIYATSIYALASH JARAYONI TAHLILI
Usmonov A.U.
t.f.n., dotsent, Buxoro muhandislik texnologiya instituti
Bozorova M.Q.
M59-23 TJBAKT magistranti, Buxoro muhandislik texnologiya institute


Annotatsiya. Ushbu maqolada gazni qayta ishlash usullari va tabiiy gaz-ko’pchilik davlatlarning yoqilg’i energetika balanslarida asosiy o’rinni egallaydigan eng muhim qazilma yoqilg’ilardan biri kimyo sanoati uchun muhim xomashyolardan biri ekanligi o`rganilgan.
Kalit soʻzlar: regenatsiya blogi, qizdirsh pechi, harorat, bosim, konsentratsiya.
O’zbekiston neft va gaz sanoati ayni kunda mamlakat iqtisodiyotining eng yirik tarmog’i hisoblanadi va energetikaning muhim asosini tashkil etadi. Neft gaz kundalik hayotimizning ajralmas qismi bo’lib qoldi. Ayniqsa, tabiiy gazlarni zaharli nordon gazlardan tozalash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Tabiiy gaz – ko’pchilik davlatlarning yoqilg’i energetika balanslarida asosiy o’rinni egallaydigan eng muhim qazilma yoqilg’ilardan biri kimyo sano-ati uchun muhim xomashyo. Uning deyarli 90% uglevodorodlardan, asosan metan CH<sub>4</sub> dan tashkil topgan. Tarkibi ancha og’ir uglevodorodlar –etan, propan, butan shuningdek merkaptanlar hamda vodorod sulfid H<sub>2</sub>S (bular zaharli aralashmalar ), azot va karbonat angidrid (ular umuman foydasiz , lekin zarari ham yo’q), suv bug’lari, geliy va boshqa inert gazlarning foydali qo’shimchalari bo’ladi. Neft va gaz kondensatini qayta ishlash ikki xil yo’nalishda amalga oshiriladi.Birinchisi yoqilg’i yoqilg’i yo’nalishi. Bunda neft va gaz kondensatini atmosfera bosimining 360ºC gacha qizdirib, ulardan benzin,kerosin va dizel yoqilg’isi fraksiyalarni ajratib olinadi. Qolgan og’ir qismi-mazutni katalitik kreking, termik kreking yoki gidrokreking qurilmalariga berilib, qo’shimcha ravishda benzin, kerosin va dizel yoqilg’isi olinadi.
Ikkinchi yo’nalish yoqilg’i-moylar olish yo’nalishidir. Bu yo’nalishda neft va gaz kondensatidan yengil fraksiyalar olingandan so’ng, qoldiq qismi mazutni vakum ostida ishlovchi qurilmalarda turli fraksiyalarga ajratilib ulardan har xil neft moylari olinadi. Yuqoridagi eslatib o`tganimizdek Respublikamizda ikkita yirik tabiiy gazni qayta ishlash zavodlari va gazni kimyoviy qayta ishlash kompleksi mavjud. Muborak gazni qayta ishlash zavodda tabiiy gazlarni oltingugurt birikmalaridan (asosan H2S dan) tozalovchi, gazlarni quyi temperaturada sovutib suv va gaz kondensati tomchilaridan tozalovchi, nordon gazlarda oltingugurt ishlab chiqaruvchi, gaz kondensatini tindiruvchi texnologik qurilmalar ishlab turibdi. Gazlar qazib olinishiga va fizik - kimyoviy xossalariga qarab ikkiga turda bo`ladi. 1. Tabiiy gazlar. 2. Sun'iy gazlar. Gazlar hozirgi zamonda shahar va qishloqlarning asosiy yoqilg'i hom ashyosi hisoblanib, u 3 guruhdagi tabiiy gazlarga bo'linadi:
1. Gaz konlaridan olingan gazlar (quruq gazlar) - tarkibi 98 % gacha metan (CH4) dan iborat;
2. Gazokondensat konlaridan olingan gazlar - tarkibi quruq gaz va kondensat aralashma (benzin, ligroin, kerosin) dan iborat;
3. Neft konlaridan neft bilan birga olinadigan yo'ldosh gazlar - tarkibida benzin bo'lgan gazli aralashma va propan - butanli fraktsiyalardan iborat.
Ko'p hollarda tabiiy gazlar tarkibida, ularning sifatini buzuvchi aralashmalar bo'ladi, bular: uglekislota, oltingugurt vodorodi, azot va suv bug'i.
Sun'iy gazlar suyuq va qattiq turdagi yoqilg'ilarga termik ishlov berish yo'li bilan hamda ko'mirni yer ostida gazlantirish yo'li bilan hosil qilinadi. Bunday gazlarning tarkibi asosan - uglevodorod oksidi, vodorod va azotdan iborat.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati

1. 
   Murodov O.E., Yuldashev T.R., Eshkabilov X.K. Neft va gaz ishi asoslari. О‘quv qо‘llanma. -Qarshi, Nasaf, 2011.
   
2. 
   Yuldashev T.R., Eshkabilov X.Q. Neft va gaz konlari mashina va mexanizmlari. Qarshi, Qashqadaryo kо‘zgusi OAV, 2015. -328 b.