Усмонхон алимов

 ِهْيَلَع ُللها ىَّل َص ُهُمَلاَك َناَك “: ْتَلاَق اَهْـنَع ُللها َي ِضَر َةَشَئاَع ْنَع َدُواَد وُبَأ ىَوَر
”ُهَعِمَس ْنَم ُّلُك ُهُمَهْفَـي ًلا ْصَف َمَّلَسَو
Абу Довуд ҳазрат Ойшадан (розияллоҳу анҳо) ривоят 
қилади: “Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва сал лам) 
сўзлари дона­дона бўлиб, эшитувчиларга тушу нарли эди.”
Фасоҳатли сўзлашда такаллуфдан сақланиш
Бу ўринда “такаллуф” маъноси сўзлаётганида ҳад дан 
зиёда, ортиқча сўзларни ишлатишга нисбатан айтил моқ­
да. Бошқаларнинг сифатини баён қилаёт гани да, жой­
нинг ёки нарсанинг тавсифини келтираётганида маро­
ми дан ошириш ҳам суҳбатни асл мақсаддан узоқ лаш­
тириб, тилёғламаликка айлантириб юборади. Шу боис 
ушбу мазмундаги ҳадиси мубораклар ворид бўлган: 
Ибн Умар (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Аллоҳ 
тао ло баъзи нотиқ кишиларга ғазаб қилади. Улар шундай 
нотиқларки, сўзларида қочирма гаплар билан тилини 
безаб гапиради, ҳудди сигир тили билан безанганидек”, 
дедилар
 
(Абу Довуд ва Имом Термизий ривояти)
.
Анас (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Пай ғам бар 
(соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сўзла са лар, сўз ла ри ни 
уч бора қайтарар эдилар, дарҳол тушу нардик. Агар бир 
қавмга келсалар, салом берардилар ва дона­дона сўз­
лар ди лар. Сўзлари узун ҳам, қисқа ҳам бўлмасди ва сўз­
ла шишдаги бемаъниликни ва тантанавор (такал луфли) 
гапиришни ёмон кўрардилар” 
(Имом Бухорий ва Имом 
Муслим ривояти)
.
www.muslim.uz

---

 
Усмонхон Алимов

203
Инсонларнинг ақлига қараб сўзлаш
Муомала одобларидан бири шуки, сўзловчи киши ҳар 
бир жой ва вазиятга муносиб баҳо бериб, ўша даврада
­
ги одамлар табиати, савияси ва урф­одат ла ри ни эъти
­
борга олиб муносабатда бўлиши талаб этилади. Бу эса 
нотиқнинг ақл­фаросати, нозик диди, сўз ма ҳо ра ти, ки
­
шилар руҳиятини англай олиши ва ақлу ид ро ки билан 
боғлиқ. Шу ҳақдаги ҳадислар билан танишиб чиқамиз.
Ҳадисда: “Пайғамбарлар инсонларнинг ақлларига қа­
раб гапиришга буюрилганлар”,