Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

24.2. Sotilgan mahsulotdan olinadigan yalpi foyda. Foydaninng mohiyati, 
ahamiyati, turlari va uni rejalashtirish. 
Korxonaning 
moliyaviy 
faoliyati 
yakunlari 
foydaning 
quyidagi 
ko`rsatkichlari bilan xarakterlanadi: 

---

327 
1. Yalpi foyda. Bu ko`rsatkich mahsulot sotishdan kelib tushgan tushum 
bilan tannarx o`rtasidagi farq ko`rinishida aniqlanadi. 
F
yalpi
 = Daromad – Tannarx 
Korxona asosiy ish faoliyati foydasi 
F
as.ish.faol.
 = F
yalpi
 – Davr xarajatlari + Boshqa ko`zda tutilmagan foydalar – 
Boshqa ko`zda tutilmagan zararlar 
Korxona umumxo`jalik faoliyati foydasi 
 
F
um.xo`j.faol.
 =F
as.ish.faol.
 – F
dividendlar
 – F
potentsiallar
 + F
inventarlar
 
 
Soliq to`lagunga qadar foyda 
 
F
soliq t.q. 
= F
um.xo`j.faol.
 + ko`zda tutilmagan foyda va zararlar 
 
Sof foyda 
 
F
sof
 = F
soliq t.q.
 – Foydaga soliq – Boshqa soliqlar 
 
Foydaga soliq miqdori soliq to`lagunga qadar foydaga nisbatan foizda 
aniqlanadi. 
Sof foydani shakllanishida quyidagi soliqlarni hisobga olish kerak. 
1) Qo`shimcha qiymat solig`i
100
%
QQS
Daromad
QQS

=
Transport solig`i 
100
%
QQS
N
IXYF
N
oy
tr


=
IXYF
– ish haqining yillik fondi 
N
oy
– oylar soni 
Yo`l solig`i 
(
)
100
%
`
`
l
yo
l
yo
N
QQS
Daromad
N

−
=
Sotsial sug`urta fondi va meditsina xizmati fondiga ajratma 

---

328 
100
`.
.
%
`.
.
sug
Sots
IXYF
sug
Sots

=
Nafaqa fondi 
100
%
N
N
F
IXYF
F

=
Daromadga soliq 
(
)
100
%
min
S
K
S
N
S
D
K
I
IX
F
IXYF
D

+

−
−
=
bu yerda: 
IX
min
– minimal ish haqi;
I
S
– ishchilar soni. 
Turar joy fondini saqlashga oid soliq 
(
)
100
%
QQS
QQS
Daromad
N
TJ

−
=
Foydaga soliq 
(
)
100
%
F
I
F
N
N
QQS
Daromad
N

−
−
=

bu yerda:

I
N
– foydadan to`lanadigan barcha soliqlar 
Nazorat savollari 
1.
Moliyaviy rejani tuzishdan asosiy maqsad nima? 
2.
Korxonaning foydasi qanday rejalashtiriladi? 
3.
Foydaning qanday ko`rinishlari hisoblanadi? 
4.
Rentabellik deb nimaga aytiladi? 
5.
Rentabellikning qanday ko`rinishlari hisoblanadi 

---

329 
Aktsiyador-__lik_jamiyati__Joint-stock__company__Акционер-__ное'>GLOSSARIY 
Aktsiyador-
lik jamiyati 
Joint-stock 
company 
Акционер-
ное 
общество 
ko`proq foyda olish maqsadida 
aktsiyalar chiqarish orqali mehnat, 
mehnat qurollari va boshqa ishlab 
chiqarish vositalari hamda pul resurs 
(kapital)larini birlashtirgan uyushma. 
Aylanma 
ishlab 
chiqarish 
fondlari 
Revolting 
production 
assets 
Оборот-
ные про-
изводствен
ные фонды
ishlab chiqarishda foydalaniluvchi 
mehnat predmetlari (xom ashyo, mate-
riallar, o`rov materiallari, ta`mirlash 
uchun ehtiyot qismlar va hokazo). Har 
bir ishlab chiqarish tsiklida to`liq sarf-
lanadi hamda korxonaning aylanma 
mablag`lari hisobiga sotib olinadi. 
Ayirbosh-
lash 
Exchange 
Обмен
jamiyat a`zolarining iqtisodiy faoliyat 
turlari yoki ishlab chiqarish natijalari 
bo`yicha o`zaro almashish jarayoni. 
Aylanma 
mablag`lar 
Current 
assets 
Оборот-
ные 
средства
ishlab chiqarish zahiralari, tugallanma-
gan ishlab chiqarish, tayyor mahsulot, 
yangi mahsulotni o`zlashtirish 
xarajatlari, kelgusi davr xarajatlariga 
sarflanuvchi korxona mablag`larining 
pul shaklida ifodalanishi. 
Aktsiya 
Stock
Акция 
aktsiyadorlik jamiyati tomonidan chi-
qariluvchi hamda uning egasi, aktsiya-
dorlik jamiyatining a`zosiga jamiyatni 
boshqarish va foydadan dividend olish 
huquqini beruvchi qimmatbaho 
qog`oz. 
Aktsiyador-
lik kapitali 
Share 
capital 
Акционер-
ный 
капитал 
aktsiyadorlik jamiyatining asosiy kapi-
tali, uning hajmi Nizomda belgilab 
beriladi. Qarzga olingan mablag`lar va 
aktsiya chiqarish hisobiga 
shakllantiriladi. 

---

330 
Amor-__tizatsiya__Depre-__ciation__Аморти-__зация'>Amor-
tizatsiya 
Depre-
ciation 
Аморти-
зация
asosiy fondlar qiymatini asta-sekinlik 
bilan ular yordamida ishlab chiqari-
luvchi mahsulot yoki xizmatlarga 
o`tkazilishi; mablag`larning maqsadli 
ravishda jamg`arilishi va keyinchalik 
eskirgan asosiy fondlarning o`rnini 
qoplashga ishlatilishi. 
Amor-
tizatsiya 
normasi 
Depre-
ciation rate 
Норма 
аморти-
зации
amortizatsiya ajratmalari yillik sum-
masining asosiy kapital qiymatiga 
nisbatining foizdagi ifodasi. 
Amor-
tizatsiya 
vositalari 
Deprecia-
tion and 
amortisa-
tion funds 
Амортиза
ционные 
средства
korxona asosiy fondlarini saqlash va 
yangilash uchun maxsus ajratiluvchi 
moliyaviy vositalar.