Usmanov g’iyosiddin murotjonovich abdurauf fitrat adabiy merosini xorijda o’rganilishi va adabiy talqin masalalari

Tadqiqotning o‘rganilish darajasi: 
Bugunning dolzarb masalalaridan biri 
milliy 
ma’naviyatimiz va madaniyatimizni yuksaltirish, bu sohalarni 
shakllantiradigan va rivojlantiradigan barcha omillarni chuqur tahlil qilib, ularning 
bu borada qanday o‘rin tutishini anglab olishdan ham iboratdir. Albatta, har bir 
xalq ma’naviyati va madaniyatini uning tarixi va adabiyotidan ayri holda tasavvur 
etib bo‘lmaydi.
Adabiyotimiz tarixiga nazar tashlasak, har bir davr o‘ziga xos iste’dod 
egalarini voyaga yetkazganligini kuzatishimiz mumkin. Jumladan, adabiyotimiz 
tarixida shunday ijodkorlar mavjudki, ular nafaqat she’riy iste’dod sohibi, balki 
xalq tarixida ham o‘ziga xos iz qoldirgan shaxs sifatida ham alohida ahamiyat kasb 
etadilar. Husayniy, Navoiy, Bobur, Amiriy, Feruz kabi ijodkorlar faoliyati 
xalqimiz ma’naviyati, madaniyati, ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotida katta ahamiyatga 
ega.

---

9 
XX asr boshlarida Turkistonda mavjud siyosiy- ijtimoiy voqealar o‘zbek 
adabiyotiga ham jiddiy ta’sir o‘tkazdi. 70 yil davom etgan sovet senzurasi sabab
milliy tiklanishda yetakchilik qilgan Cho‘lpon, Qodiriy, Fitrat, Behbudiy singari 
ijodkorlar yaratgan badiiy asarlar tagzaminidagi chin mohiyat – Ozodlik 
mavzusidagi ijtimoiy– siyosiy g‘oyalar butunlay inkor qilinib, ularga salbiy 
munosabat bildirilayotgan bir paytda Amerika o‘zbekshunoslari birinchilardan 
bo‘lib bu haqiqatlarning asl mohiyatini targ‘ib qila boshladilar. Ular bunday 
hurfikrlarni xorijda turib aytganliklari haqiqatni bayon qilishlari uchun asos 
bo‘lganligini ham ta’kid etmoq zarur. Ammo shunisi achinarliki, biz xorij olimlari 
tadqiqotlarini original manbalar emas, rus tiliga qilingan noto‘g‘ri tarjimalar
asosida 
tahlil 
qilib, 
ularning 
“qarashlarini g‘oyaviy va mafkuraviy 
dushmanlarimizning kirdikorlari va tuhmatlari, burjua g‘animlarimizning 
nayranglari deb baholadik”
5
.
Tadqiqot ob’ekti. Abdurauf Fitrat asarlarining o‘zbek tilidan ingliz, turk, 
xitoy, nemis tillariga qilingan tarjimalari hamda jadid namoyandalarining hayoti va 
ijodiga bag‘ishlangan manbalar va maqolalar tadqiqotning ob’ekti hisoblanadi.