115
SHuni aytishning o‗zi kifoyaki, 1956 yil Erda 2,8 milliard kishi yashagan bo‗lsa, XX asr oxiriga
kelib bu raqam 6 milliardga etdi.
XX asrda er kurrasi aholisining «demografik portlash» deb nomlangan mislsiz darajada
o‗sishi biologik qonunlarning emas, balki stixiyali, notekis ijtimoiy rivojlanish va insoniyat katta
mashaqqatlar bilan bartaraf etishga harakat qilayotgan chuqur ijtimoiy ziddiyatlar mahsuli bo‗ldi.
Bu avvalo rivojlanayotgan mamlakatlarga tegishli bo‗lib, ularga jahon aholisi o‗sishining o‗ndan
to‗qqiz qismidan ko‗prog‗i to‗g‗ri keladi. Bu erdagi vaziyat rivojlangan mamlakatlarga XX asr
boshidayoq xos bo‗lgan o‗lim darajasining yuqoriligi va butun insoniyatga XVIII asrga xos
bo‗lgan tug‗ilish darajasining yuqoriligi bilan tavsiflanadi. Ayni vaqtda mehnat unumdorligi
darajasi va aholi jon boshiga olinadigan daromad miqdoriga, qishloq xo‗jalik ekinlarining
hosildorlik darajasi va qishloq xo‗jaligining samaradorligiga, aholining savodxonlik darajasi va
umumiy madaniy saviyasiga ko‗ra bu mamlakatlar xalqlarining aksariyati hali XIX asrda
yashamoqda.
Demografik muammolar juda murakkab va o‗ta turg‗un bo‗lib, ularni tez bartaraf etish
mumkin emas. Ularni echish kechga surilgani sari, yanada murakkabroq va chigalroq tus oladi.
SHu sababli rivojlanayotgan mamlakatlarda barcha hukumatlar tug‗ilish darajasini pasaytirishga
qaratilgan demografik siyosatni amalga oshirishga harakat qilmoqda. Jumladan O‗zbekistonda
1995 yilda ―Oilani rejalashtirish‖ davlat dasturi qabul qilindi. Bu dasturda har bir oilada farzand
tug‗ilishini rejalashtirishning ona va bola sog‗ligini asrashga yo‗naltirilgan sa‘y harakatlardan
biri bo‗lishi bilan bir qatorda, mamlakatda demografik portlashning oldini olish vazifasini
bosqichma-bosqich amalga oshirish ko‗zda tutilgan. Bu borada barcha viloyatlarda, qishloq va
ovullarda reproduktiv salomatlik bo‗yicha targ‗ibot ishlari olib borilmoqda.
Mazkur muammo rivojlangan mamlakatlarda ham keskinlashdi, lekin bu erda uning aks
ko‗rinishiga duch kelish mumkin. Umr uzunligining va keksa odamlar sonining o‗sishi
jarayonida hatto aholining oddiy ko‗payishini ham ta‘minlamaydigan tug‗ilish darajasining
pasayishi kuzatilmoqda. Ayni holda depopulyasiya, ya‘ni aholi sonining kamayishi to‗g‗risida
so‗z yuritiladiki, (Rossiya aholisi o‗rtacha 54 yoshni tashkil qiladi,)bu ham milliy manfaatlar,
ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish, pensiya ta‘minoti va shu kabilarga tegishli qo‗shimcha
qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. Rossiyadagi so‗nggi 20 yillikdagi demografik jarayonlar bunga
yorqin misol bo‗ladi. Biroq, keyingi besh yilda bu masalada ijobiy o‗zgarishlar kuzatilmoqda.
Jumladan aholi soni ortishi va o‗rtacha umrguzaronlik 4 yilga oshdi.
Do'stlaringiz bilan baham: