Uslubiy majmua

Falsafiy antropologiyaning vujudga kelishi va rivojlanishi.
YUnoncha sophia – 
donishmandlik, anthropos – inson va logos – ta‘limot so‗zlaridan kelib chiqqan «falsafiy 
antropologiya» atamasi etimologik jihatdan inson haqidagi falsafiy ta‘limotni anglatadi. Falsafiy 
antropologiya insonning alohida borliq manbai sifatida kelib chiqishi, tadrijiy rivojlanishi va 
mavjudligining o‗ziga xos xususiyatlariga doir falsafiy qarashlarni aks ettiradi.
YUqorida qayd etilganidek, inson haqidagi falsafiy ta‘limotlar qadimda vujudga kelgan 
va butun falsafa tarixi orqali o‗tadi. Konfutsiy, Suqrot, Geraklit, stoiklar, kiniklar, Avgustin, 
Foma, Forobiy, Ibn Sino, A.Navoiy, A.Jomiy, Dekart, Russo, Kant, Feyerbax, Nitsshe va 
boshqalar insonning falsafiy, nazariy obrazini yaratib, falsafiy antropologiya falsafiy bilimning 
mustaqil bo‗limi sifatida vujudga kelishi uchun zamin hozirladi.
SHu ma‘noda falsafiy antropologiyaning ilk ildizlariga XVIII asr fransuz 
materialistlarining asarlarida duch kelish mumkin. Ammo Kant, shuningdek, insonning mohiyati 
muammosini falsafaning «birdan-bir, universal va oliy» predmeti darajasiga ko‗taruvchi 
antropologik tamoyillarni falsafaga kiritgan va asoslab bergan Feyerbax sa‘y-harakatlari bilan 
falsafiy antropologiya mustaqil falsafiy fan sifatida shakllana boshladi.
Falsafiy antropologiya XX asrning 20-yillarida asosan M.SHeler, A.Gelen, X.Plesner 
asarlari ta‘sirida uzil-kesil vujudga keldi. Xususan, M.SHelerning «Insonning kosmosdagi o‗rni» 
asarida inson haqida fundamental fan yaratish lozimligi qayd etiladi va uni falsafiy bilish dasturi 

---

102 
taklif qilinadi. Muallif fikriga ko‗ra, insonni yaxlit falsafiy bilish inson borlig‗ining turli 
jabhalariga nisbatan olingan muayyan ilmiy natijalar bilan birikishi lozim.
M.SHeler falsafiy antropologiya insonning yaxlit konsepsiyasini yaratib, uni muayyan 
ilmiy, falsafiy va diniy jihatdan anglab etishda birlashtiruvchi rol o‗ynashi lozim, deb hisoblaydi. 
U «Falsafiy antropologiyaning vazifasi insonning barcha o‗ziga xos monopoliyalari, ishlari va 
amallari: til, vijdon, asboblar, qurol... davlat, rahbarlik, mif, din, fan... inson borlig‗ining asosiy 
strukturasidan qanday kelib chiqishini aniq ko‗rsatib berishdan iboratdir»
1
, deb qayd etadi.