Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

8-semestr
5-mavzu: Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining dastur ta'minoti (6 soat)
Reja:
5.1. Dastur ta'minotining maqsadi.
5.2. Umumtizim va maxsus dastur ta'minoti.
5.3. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining ta'minot shakllari.
Tayanch so‘z va iboralar: hisoblash tizimi, apparat qismi, dasturiy qism, amaliy
dasturiy ta’minot, tizimli dasturiy ta’minot, umumiy tizimli dasturiy ta’minot,
maxsus tizimli dasturiy ta’minot, dastur ta'minoti, dasturlash tizimi, ta'minot
shakllari.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi dastur ta'minoti berilgan shakldagi
avtomatlashtirilgan loyihalashni bajaradigan dasturlar birligini tashkil etadi.
Zamonaviy amaliyotda hisoblashlarni bajarish uchun hisoblash mashinalari va
tizimlaridan foydalaniladi.
Istalgan shaxsiy kompyuter, hattoki so'ngi rusumdagi zamonaviy kompyuter
bo'lsada, u dasturiy ta’minotsiz shunchaki uskunadan boshqa narsa emas. Bunday
holatda u eng elementar masalani ham hal eta olmaydi. Buning uchun dasturiy
ta'minot muhim ahamiyatga ega (DT yoki software).
EHM –bu apparaturalar majmuasi bo’lib, u qandaydir algoritmlar to’plami
harakatlarini bajarishni ta'minlaydi.
Hisoblash tizimi –bu bir yoki bir necha EHM va dasturlar to’plami bo’lib,
o’ziga yuklatilgan funksiyalarni bajarilishini ta'minlaydi.
Hisoblash tizimidagi dasturlarni ishlatishda, tizim osti dasturlari ishlatiladi.
Hisoblash tizimi ikki bo’lakka bo’linadi: dasturiy va apparat.
Apparat qismi o’z ichiga hisoblash mashinasining qurilmalarining bacha
funksiyalarini kiritadi. Apparat qismining belgilanishi: kiritish va chiqarish
amallarini bajarish, saqlash, uzatish va ma'lumot almashuvini amalga oshirishdan
iborat.
Dasturiy qismi esa – bu dasturlar to’plami bo’lib, hisoblash tizimiga
yuklatilgan funksiyalarni bajarilish tartibini belgilaydi. Dastur natija olish
maqsadida apparatura ishini boshqaradi. Dasturiy bo’lak, tizimli dasturiy ta'minot
(DT) deb ataluvchi biri biriga bog’liq ko’pgina komponentlar to’plamidan tashkil
topgan.
«Ta'minot» so’zi hisoblash tizimiga yuklatilgan funksiyalarni amalga
oshirilishiga ko’rsatmadir.
Dasturiy ta'minot - dasturlar to'plami bo'lib, u kompyuter muhitida tizimga
bog'lanib, masalalarni va muammolarni hal etrish kabi vazifalarni bajaradi.
DTni loyihalashda va ishlab chiqishda barcha dasturiy ta'minot sohalari
ishtirok etadi:
- texnologik loyihalashtirilgan dasturlarni loyihalash (masalan, boshlang'ich
loyihalash, ob'ektga mo'ljallangan loyihalash va hokazo);

---

40
- dasturlarni testlashtirish usullari;
- dasturlar to'g'riligini isbotlovchi usullar;
- dasturlar ishlarining sifati analizi;
- dasturiy muhit ishlatilishini va ishlab chiqilishini, dasturiy ta'minotni loyihalash
jarayonini yengillashtirish va hokazo.
Dasturiy ta'minot tizimi ikkita katta bo‘lakka bo‘linadi:
-
amaliy dasturiy ta'minot;
-
tizimli dasturiy ta'minot.
Zamonaviy kompyuterlar o'z tarkibiga millionlab dasturlarni qabul qila
oladi. Ular ko'ngil ochar o'yinlardan tortib to murakkab darajadagi ilmiy
ishlargacha bo'lishi mumkin (5.l-rasm):
5.l-rasm. Dasturiy ta'minotning umumiy ko'rinishi