Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

AIJning tuzilishi
AIJ - ma'lum bir funktsiyani bajarishni avtomatlashtirish uchun zarur bo'lgan
vositalar bilan jihozlangan, ma'lum bir kasb egasi bo'lgan foydalanuvchi-
mutaxassisning joyi, shuning uchun har qanday odatdagi AIJning tarkibi dasturiy-
texnikaviy kompleksdir.

---

87
Shu bilan birga, ushbu kompleksda dasturiy ta'minot komponenti muhim rol
o'ynaydi, bu kompleksning apparat tarkibiy qismiga texnik xususiyatlariga ma'lum
talablar qo'yadi. Dasturiy ta'minot tizim dasturlari va amaliy dasturlardan iborat
bo’ladi.
Tizimni qo'llab-quvvatlashning asosi operatsion tizimdir. Tizimli dasturlar
axborotni oqilona qayta ishlash texnologiyasini ta'minlaydi. Ehtiyojlariga qarab
AIJ bilan jihozlangan xizmat dasturlari operatsion tizimning imkoniyatlarini
kengaytiradi.
Amaliy dasturlar turli xil maqsadlar uchun foydalanuvchi dasturlar va
amaliy dastur paketlaridan iborat. Standart dasturlar foydalanuvchilarning
muayyan vazifalarni bajarish uchun dasturiy echimlarni taqdim etadi. Deyarli
barcha amaliy dasturiy ta'minot modulli tarzda amalga oshiriladi va muayyan
muammolar sinfini hal qilishga qaratilgan. Amaliy dasturiy ta’minot - bu maxsus
dasturiy ta’minotning asosiy turidir. U asosan ma'lum bir mutaxassisning
faoliyatini avtomatlashtirishga yo’naltirilgan.
Amaliy dasturiy ta’minotga misollar:
-
hisob-kitob operatsiyalarini bajarish bilan turli xil hujjatlarni shakllantirish
uchun dasturlar;
-
buxgalteriya vazifalarini bajarish uchun dasturlar;
-
avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini yaratish uchun turli xil maqsadlarga ega
dasturlar: ma'lumotnomalar, hujjatlar, jadvallarni qayta ishlash, ma'lumotlar
massivini yuritish, ma'lumotlar bazasini yaratish va boshqarish;
-
grafik CAD tizimlari;
-
hisoblash CAE tizimlari;
-
va boshqa ko'plab dasturlar.
Shu bilan birga, amaliy dasturiy ta'minotni sotib olish mumkin, ya'ni
dasturiy ta'minotni ishlab chiqaruvchi tomon yoki o’z ishlanmalari bo'lishi
mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, dasturiy ta'minotni ishlab chiqarish jarayoni juda
murakkab, qimmat va yuqori malakali mutaxassislarni talab etadi.
Texnik ta’minot - bu texnik vositalar majmui bo'lib, uning asosini
mutaxassis shaxsiy vositachisiz (dasturchilar, operatorlar va boshqalar) ishlashini
ta'minlaydigan professional shaxsiy kompyuter tashkil etadi. Guruhli AIJlarida bir
necha kishi bunday kompyuterlardan foydalanishlari mumkin. Oddiy shaxsiy
kompyuter to'plamiga tizim bloki (bosh plata, protsessor, operativ xotira, doimiy
saqlash moslamalari, audio, video va tarmoqni nazorat qilish moslamalari
(kontrollerlar), monitor, klaviatura, sichqoncha va zarur bo’lgan periferik
qurilmalar (skanerlar, printerlar) kiradi.
Texnik vositalar kompleksi aloqa vositalarini, turli xil AIJlarini bir-biri bilan
aloqa qilish uchun lokal kompyuter ma'lumot tarmog'ini (Intranet), shuningdek
telefon aloqasi vositalarini o'z ichiga olishi kerak.
AIJlari barcha dizayn va ofis kasblarining mutaxassis foydalanuvchilarining
joylarini avtomatlashtirishga mo'ljallanganligi sababli, birinchi navbatda har bir
muhim kasb uchun asosiy amaliy dasturiy ta'minotni tanlash kerak.
Falsafiy nuqtai nazardan, kompyuter dasturi bu unga kiritilgan
dasturchilarning bilimlari bo'lib, ular kompyuter protsessorlarining tezligi bilan bir

---

88
necha bor kuchaytirildi. Albatta, ko'p narsa amalga oshirishga bog'liq, ammo
baribir g'oya dasturiy mahsulotdagi asosiy narsa. Aslida, ishlab chiquvchilar
o'zlarining kundalik ishlarida foydalanuvchilarga yordam berish uchun yaratilgan
fikrlari, bilimlari va tajribalarini sotadilar.
9.2-rasm. AIJning tuzilishi