Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

Kabellar va ulagichlar (7.5-rasm) (konnektorlar) (Cables and
connectors). Kabel - bu aloqa signallarini uzatuvchi uzatish vositasi. Kabellarning
uch turi mavjud (7.6-rasm):

---

61
O’ralgan juft kabel: bu kabel ma'lumotni 1 Gbit/s yoki undan yuqori tezlikda
uzatadigan yuqori tezlikda ishlaydigan kabel.
Koaksial kabel: bu kabel televizorni o'rnatish kabeliga o'xshaydi. Koaksial
kabel o'ralgan juft kabelga qaraganda qimmatroq, lekin u ma'lumotlarni
uzatishning yuqori tezligini ta'minlaydi.
Optik tolali kabel: bu kabel yorug'lik nurlari yordamida ma'lumotlarni
uzatuvchi yuqori tezlikda ishlaydigan kabel. Boshqa kabellarga qaraganda yuqori
ma'lumot uzatish tezligini ta'minlaydi. Boshqa kabellarga qaraganda qimmatroq,
shuning uchun u davlat darajasida o'rnatiladi.
7.5-rasm. Mis asosidagi kabellar ulagichlarining turlari
a)
b)
c)
7.6-rasm. Kabellar: a) o’ralgan juft kabel; b) koaksial kabel; c) optik tolali kabel
Router - bu lokal tarmoqni (LAN – Local Area Network) Internetga
ulaydigan qurilma. Router asosan aniq tarmoqlarni ulash yoki Internetni bir nechta
kompyuterlarga ulash uchun ishlatiladi (7.7-rasm).

---

62
7.7-rasm. Routerning umumiy ko’rinishi (Linksys MR8300 Mesh Wi-Fi Router)
Marshrutizator  yoki  router – bu ikki va undan ortiq turli xildagi tarmoqni
bir-biri bilan bog’lab beruvchi qurilmadir.
Marshrutizator dastur va qurilma ko’rinishida  bo’ladi.  Eng  sodda  routerda,
kamida 2 ta port mavjud bo’ladi. Biri Global tarmoq (WAN – Wide Area Network)
porti hisoblansa, ikkinchisi Lokal tarmoq (LAN – Local Area Network) porti
hisoblanadi. WAN portga turli texnologiyalarga mansub tarmoq – xDSL, Frame
Relay, ATM va boshqa kabilar ulanishi mumkin. LAN
portga Ethernet texnologiyasiga tegishli tarmoq  ulanadi. Router  marshrutizasiya
jadvaliga asoslangan holda ishlaydi. U ikki hil ko’rinishda bo’ladi: dinamik
marshrutizasiya va statik marshrutizasiya.
Dinamik marshrutizasiya, ko’rinishidan qulay, uni sozlash shart emas. U
o’ziga ulangan barcha qurilmalar tog’risida ma’lumotni saqlaydi. Vaqti – vaqti
bilan tarmoqqa paketlar jo’natib turadi va ulardan qaytgan javob orqali tarmoqni
hotirasida quradi. Ammo bu routerni ko’proq ishlashiga sabab bo’ladi (yuklama
ko’payadi). Havsizklik jihatda ham mukammal deb bo’lmaydi. Statik
marshrutizasiya esa tarmoq havfsizligining barcha talablariga javob beradi. Unda
tarmoq marshruti avvaldan yozib qo’yiladi. Barcha paketlar ushbu router bo’yicha
harakat qiladi.
Modem mavjud telefon liniyasi orqali kompyuterni Internetga ulaydi.
Modem kompyuterning bosh platasi bilan birlashtirilmagan. Modem – bu bosh
platada joylashivchi kompyuter slotidagi (uyasidagi) alohida qism.
7.8-rasm. Modemning umumiy ko’rinishi

---

63
Hisoblash (Kompyuter) tarmog'idan foydalanish:
Resurslarni almashish: bu dastur va printer kabi manbalarni tarmoqdagi
foydalanuvchilar o'rtasida manba va foydalanuvchining joylashuvini talab
qilmasdan almashish.
Server-Client modeli (Server-mijoz modeli): bunda kompyuter tarmog'idan
foydalaniladi. Server - bu ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladigan va tizim
ma'muri tomonidan boshqariladigan markaziy kompyuter. Mijozlar - bu serverda
masofadan turib saqlanadigan ma'lumotlarga kirish uchun ishlatiladigan
mashinalar.
Aloqa muhiti: Kompyuter tarmog'i foydalanuvchilar o'rtasida aloqa vositasi
sifatida ishlaydi. Masalan, kompaniyada bir nechta kompyuterlar elektron pochta
tizimiga ega, ulardan ishchilar kundalik aloqada foydalanadilar.
Elektron tijorat: Kompyuter tarmog'i biznesda ham muhimdir. Biz biznesni
internet orqali amalga oshirishimiz mumkin. Masalan, Taobao.com.,
Amazon.com., Aliexpress.com., eBay.com., 6pm.com., Walmart.com.,
Carters.com. o'z bizneslarini internet orqali amalga oshirmoqdalar.