Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

Mikroprotsessor, boshqacha nomi – markaziy protsessor (MzP).
Markaziy protsessor (CPU, ingl. Central Processing Unit) – kompyuterning dastur
tomonidan berilgan arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajaradigan asosiy ish
komponenti bo’lib, hisoblash jarayonini boshqaradi va kompyuterda mavjud
barcha qurilmalar ishini muvofiqlashtiradi. Aksariyat hollarda MzP o’z ichiga:
·
arifmetik-mantiqiy qurilmani;
·
ma’lumotlar shinalari va manzillar shinalarini;
·
registrlarni;
·
komandalar hisoblagichini;
·
kesh – kichik hajmli (virtual) xotiraga juda tez (8 dan 512 Kbayt ga qadar)
saqlash qurilmasini;
·
nuqtasi o’zgaruvchan sonlarning matematik soprotsessorini mujassam etadi.
Zamonaviy protsessorlar mikroprotsessorlar ko’rinishida tayyorlanadi.
Mikroprotsessor integral sxema ko’rinishidan iborat, ya’ni u umumiy maydoni
atigi bir necha kvadrat millimetr keladigan to’g’ri burchak shaklga ega kristall
holatdagi kremniyning yupqa plastinkasi ko’rinishida tayyorlangan bo’lib, ustiga
protsessorning barcha ishlarini bajaradigan sxemalar (qoliplar) joylashtirilgan.
Ushbu kristall-plastinka, odatda, plastmassa yoki sopoldan tayyorlangan yassi
korpusga joylanib, kompyuterning tizim platasiga ulash imkoni bo’lishi uchun
metall tilchalariga ega tilla simlar bilan ulanadi.
Hisoblash tizimida parallel ishlaydigan bir nechta protsessorlar bo’lishi
mumkin. Bunday tizimlar – ko’p protsessorli tizimlar deb ataladi.
Eng birinchi MP-4004 rusumli mikroprotsessor 1971 yilda Intel firmasi (AQSh)
tomonidan ishlab chiqarilgan. Bugungi kunda mikroprotsessorlarning bir necha
yuzlab turi tayyorlanadi, biroq ular orasida Intel va AMD firmalari tomonidan
ishlab chiqarilayotgan mikroprotsessorlar eng ko’p tarqalgani mikroprotsessorlar
deb e’tirof etilmoqda.
Boshqaruv qurilmasi funktsional jihatdan ShKning eng murakkab qurilmasi
sanaladi. Ushbu qurilma yo’riqlarning kodli shinasi (YKSh) vositasida
mashinaning barcha bloklariga etib boradigan boshqaruv signallarini
shakllantiradi.
Komandalar registri – xotirada saqlaydigan registr bo’lib, unda komanda
kodi, ya’ni bajarilayotgan operatsiya kodi hamda operatsiyada ishtirok etayotgan
operandlarning manzillari saqlanadi.
Komandalar registri MPning interfeys qismida, komandalar registrlari uchun
mo’ljallangan blok ichida joylashgan.

---

37
1-rasmda kompyuter xotirasining umumiy ierarxiyasi keltirilgan. Piramida
ko‘rinishidagi ushbu ierarxiyaning eng yuqorisida registr xotira, keyin 1, 2 va 3-
darajali kesh xotira va asosiy xotira (operativ xotira) joylashgan. Kesh xotira
operativ xotira bilan mikroprsessor o‘rtasidagi tezkor bufer xotirasi rolini o‘ynaydi.
Bu bufer xotira (kesh) protsessor va asosiy xotira o‘rtasidagi tezlik mutonosibligini
bartaraf qilishi uchun qo‘llaniladi. Unga ko‘p marotaba murojat qilinadigan
berilganlar joylashadi. Protsessor birinchi marotaba xotiraga murojat qilganda
zarur informatsiya parallel keshga ko‘chadi. Ikkinchi marotaba murojat qilinganda
informatsiya keshdan olinadi.