Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

15.
http://www.tayi.uz
16.
http://www.twirpx.com
17.
http://www.amazon.com
18.
http://www.cadcamcae.lv
19.
http://www.autodesk.ru
20.
http://www.solidworks.com
21.
http://www.autocad/cam/cae.com
22.
http://www.matlab.com
23.
http://www.mathworks.com
24.
http://www.springer.com

---

146
III.
KURS ISHI MATERIALLARI
Dumaloq sterjen tipidagi detallarni avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari
yordamida loyihalash
(Ichki yonuv dvigateli tirsakli vali misolida)
1. Dumaloq sterjen tipidagi detallar haqida umumiy ma'lumot
Ushbu tipdagi detallarning konstruktiv o‘xshashliklarini hisobga olib, ularga
ishlov berish texnologik jarayonini quyidagi ketma – ketlikda tuzish mumkin:
-quyib, issiq shtamplab, prutok yoki trubadan qirqib zagotovkani tayyorlash;
-zagotovkani bo‘yin yuzalari yoki markaziy teshiklar bo‘yicha o‘rnatish;
- zagotovkani aylantirib tokar ishlov berish;
- uzun vallarga ishlov berishda lyunet bilan ushlab dastlabki obtochka qilish
va silliqlash;
- fason yuzalarga ishlov berish;
- ikkinchi darajali yuzalarga ishlov berish;
- termik ishlovdan keyingi silliqlash.;
- muvozanatlash (balansirovka);
- oxirgi ishlov berish.
Tabiyki, ko‘rib chiqilgan ketma – ketlik har bir valga ishlov berish
texnologik jarayonini o‘zida to‘liq aks ettira olmaydi. Lekin kelib chiquvchi farqlar
xususiy bo‘lib umumuy sxemani buzmaydi. Masalan, tirsakli val va kulachokli
vallarga ishlov berishda shatun bo‘yini, kulachok, ekssentriklarga ishlov berish
jarayonida aylanish o‘qini ma'lum oraliqga siljitish kerak bo‘ladi. Ichi bo‘sh
vallarga ishlov berishda, texnologik jarayon ichki yuzaga ishlov berish
operatsiyalari bilan to‘ldiriladi va hakozo.
Pog‘anali (zinali) vallarga ishlov berishning o‘ziga xosligi, shundan
iboratki, bu vallar ishlash jarayonida yuqori kuchlanish ta'sirida bo‘ladi. Shu
sababdan bu detallar konstruksion va legirlangan po‘latlardan tayyorlanadi. Bu
detallar ichki kuchlanishlarga past ta'sirchan bo‘lib, mexanik ishlov berishga moyil
bo‘lishi kerak. Bu detallarning ishqalanishga chidamliligini oshirish uchun ularga
odatda termik ishlov berilishi kerak. Tayyorlash uchun po’lat 35, 40, 45, 401, 501,
40X va boshqalar qo‘llaniladi.
Konstruktiv tizimiga qarab ular bir nechta turlarga bo‘linadi: tishli va
g‘ildirakli, tishsiz val, konus tishli val, shesternyalar.
Pog‘onali (zinali) vallar zagotovkasini prutoklardan qirqib olinadi. Bu
turdagi zagotovkalar kam seriyali yoki donalab ishlab chiqarish korxonalarida keng
qo‘llaniladi.
Ko‘p seriyali, ommaviy ishlab chiqarishda va shuningdek murakkab
tuzilishiga ega bo‘lgan detallar zagotovkasini olish - yasash, issiq shtamplash,
elektrosiqish va boshqa usullarda amalga oshiriladi. Bu usullar murakkab
vallarning shaklini tayyor mahsulot shakliga yaqinlashtirish hisobiga detal
yuzasidan olinadigan pripusk (quyimni) minimal qilishga imkoniyat yaratadi.
Ko‘p seriyali va ommaviy ishlab chiqarish korxonalarida zagotovkalar
metallardan foydalanish koeffitsienti 0,7 va undan yuqori bo‘lgan ko‘rsatkich bilan

---

147
olinadi.
Valning tuzilishi va ishlab chiqarish ko‘lamiga qarab mexanik ishlov berish
texnologik jarayoni turlicha bo‘lishi mumkin.
2.CAD/CAE/CAM tizimlari mohiyatini o‘rganish hamda ushbu tizimda
qo‘llaniladigan paket dasturlari bilan tanishib chiqish. CAD tizimidagi turdosh
dasturlar bilan tanishish. “AutoCAD – 2007, 2012” paket dasturida korpus tipidagi
detallarni ishchi chizmasini tayyorlash quyidagi boskichda amalga oshiriladi.
1. Dastlabki berilgan ma'lumotlarni tayyorlash.
1.1. Kompyuterni ishga tushirish.
1.2. Pusk tugmachasi orqali «AutoCAD» dasturini yuklash va uni ishga
tushirish.
2. Ushbu dasturing ishga tushirish usuli, afzalligi qulayligi va ushbu dasturda
yaratilgan detal chizmalarini ko‘zdan kechirish.
3. Dasturni ishga tushurib uning «ish stoli» 1-rasmda keltirilgan bo‘lib u
quyidagi panellardan tashkil topgan:
- «masalalar qatori»;
- «buyruqlar paneli»;
- «fayl katori» va boshqa panellardan tashkil topgan.