Қушлар: Лочинсимонлар туркуми Falconiformes Қарчиғайлар оиласи Accipitridae Арихўр – Pernis apivorus

Тасқара – Aegypius monachus (Linnaeus, 1766)

Ташқи кўриниши. Йирик йиртқич қуш. Қанотларини ёзгандаги кенглиги 2,5-3 м, оғирлиги 7-12 кг гача етади. Қанотлари кенг ва узун, думи кенг ва калта бўлади. Вояга етган қушларнинг умумий туси тўқ-қўнғир, ёш қушлар қорамтир тусда. Боши ва бўйни патсиз бўлиб, кулранг пар билан қопланган, бўйни атрофидаги патлари узун бўлиб, оч рангли ёқаси ҳосил қилади. Парвоз қилиб учади.

Тарқалиши. Жанубий Европа, Шимолий Африка, Ғарбий, Ўрта ва Марказий Осиё, Ҳиндистонда тарқалган. Ўзбекистондаги барча тоғ тизмаларида яшайди (Ғарбий Тёншон, Ғарбий Помир-Олой, Бўкантов, Томдитов қолдиқ тоғлари) ва озиқа кетидан Қизилқум чўлига кўчади.

Ҳаёт тарзи. Уялаш жойлари - тоғларнинг пастки ва ўрта қисмлари. Тоғларда ўтроқ яшайди, лекин озиқа кетидан узоқ текисликлар, шу жумладан ҳайдаладиган ерлар ҳам учиб келади. Жуфтликлари доимий. Қуруқ новдалардан катта қилиб дарахтларга, буталарга, баъзан қояларга уя қуради. Нурота тоғларида ёввойи бодом катта буталарида уя қуради. Уясини жуда кўп йил фойдаланилади, ҳар йили таъмирланади ва қайта қурилади. Бундай кўп йиллик иншоотнинг диаметри 2-3 м ва баландлиги 1-1,5 м гача етади. Феврал–апрелда 1 та тухум қўяди ва 54-56 кун босиб ётади. Тухум босишда ва болалари боқишда ҳам урғочи, ҳам эркак тасқара иштирок этади. Полапоннинг момиғи ўсгунча, ота-онаси уни қаноти билан совуқ ҳавода қаноти билан иситади ва қанотининг сояси билан, иссиқ кунда қуёшдан беркитади. Ёшлари 100-110-кунлик бўлиб, июл–сентябрдан уча бошлайди, лекин ота-онаси бирмунча вақт давомида уларни озиқлантиради. Ўлган ҳайвонлар, баъзан эса тошбақалар билан озиқланади. Аъло даражадаги кўриш қобилиятига туфайли у катта баландликда парвозда учиб озиқа излайди.

Сони. Табиатдан камёб тури. Ёввойи туёқлилар ва коракул қўйлар сонининг камайиши, браконерлик натижасида болтаютарнинг сони кескин камайиб кетган. Кўпинча одамлар тасқарага уя қурган жойларда тинчлик бермайди, уялар ва тухумларига бузади. Нурота тоғларида асосан маҳаллий болаларнинг безорилиги туфайли, яъни уяларга «мерганлик» баҳонасида тош отиши натижасида азоб чекади. Ҳозир Ўзбекистонда фақат 80 га яқин жуфти, шу жумладан Нурота тоғ тизмасида 40-50 га яқин жуфти уялайди.

Ҳолати. Ўзбекистон Қизил Китобига 3 (NT) - заифга якин тур тоифасида киритилган. Ҳалкаро, Россия, Қозоғистон ва бошқа давлат Қизил китобларга ва CITESнинг II Иловасига киритилган.

Хўжалик аҳамияти. Бошқа ўлаксахўр қушларга ўхшаб, тасқара табиий санитар сифатида табиатга ва чорвачиликка катта фойда келтиради.