Ушбу курс дастлаб «Карталарни тузиш ва таҳрир қилиш»

2.7. НУҚTАЛАР УСУЛИ

Ушбу усулдан воқеа ва ҳодисаларнинг географик тарқалишини статистик маълумотлар асосида тасвирлашда фойдаланилади. Нуқталар усулида миқдор ва сифат кўрсаткичлари нуқталар ёрдамида тасвирланади. Миқдор кўрсаткичлари нуқталарнинг сони, катта-кичиклиги билан тасвирланса, сифат кўрсаткичлари эса уларнинг ранги билан тасвирланиши мумкин. Бир картада бир хил катталикдаги ва ҳар хил рангдаги нуқталар ёрдамида бир қанча воқеа ва ҳодисаларнинг географик тарқалишини кўрсатса бўлади. Масалан, Ўзбекистоннинг географик атласининг (1999) Чорвачилик картасида қорамоллар, сигирлар, қоракўл қўйлари, оддий қўйлар ва эчкилар 5 хил рангли нуқталар билан кўрсатилган. Чорва моллари сонини кўрсатиш учун ҳар бир нуқта неча бош чорва молини билдириши белгилаб олинган. Масалан, ҳар 15 000 қоракўл қўй бир нуқта, 15 000 та жайдари қўй ва эчки бир нуқта деб қабул қилинади. Қоракўл қўйлари қора рангли, жайдари қўйлар сариқ рангли, эчкилар эса қизил рангли нуқталар билан тасвирланган. Воқеа ва ҳодисаларнинг географик тарқалишини аниқ кўрсатиш учун статистик маълумотлар туман доирасида берилиши керак

14-расм. Нуқталар усули 2 хил кўринишда:
а - ҳудудлар бўйича нуқталар бир хил зичликда тарқалган бўлиб, ҳақиқий географик
тарқалиши аниқ эмас; б - ҳудудлар бўйича нуқталар ҳар хил зичликда тарқалган
ва географик тарқалиш аниқ кўрсатилган.

Нуқталарни жойлаштиришда кўрсатилмоқчи бўлган предметларнинг ҳақиқий тарқалиш ўрни ҳисобга олиниши керак. Масалан, чорва молларининг жойлашиши денгиз ёки кўллар устига тўғри келиб қолмаслиги керак.

Нуқталар билан миқдор кўрсаткичларигина берилмасдан, геог-рафик тарқалиш ҳам кўрсатилиши мумкин. Масалан, Дунёнинг ижтимоий-иқтисодий географияси атласида (9-синф, 2000) «Чорвачилик картаси»да фақат географик тарқалиш ҳар хил рангдаги нуқталар билан кўрсатилган.
Нуқталар усули мавзули карталар тузишда кўп қўлланилади. Бу усулдан бошқа усуллар билан биргаликда ҳам фойдаланилади, натижада картанинг мазмуни бойийди. Нуқталар усули картограм-ма, картодиаграмма, сифатли ранг ва ареал усуллари билан бирга қўлланилиши мумкин. Ўзбекистоннинг ижтимоий ва иқтисодий атласидаги (8-синф, 2004) «Донли экинлар» картасида нуқталар усули картограмма ва картодиаграмма усули билан бирга қўшиб тасвирланган.
Мавзули карталарда миқдорни кўрсатиш учун ҳар хил катта-ликдаги нуқталар ишлатилиши мумкин. Бу аҳоли карталарида кўпроқ ишлатилади.
Воқеа ва ҳодисалар нуқта билан тасвирланганда кўрсаткич тўлиқ нуқтага етмаса, горизонтал штрих чизиқлар билан ҳам кўрсатилиши мумкин. Масалан, бу Ўзбекистоннинг ўша ижтимоий-иқтисодий атласидаги «Донли экинлар» картасида берилган.