Ушбу фан бўйича ўкдладиган маърузаларда энергетик ман-баларнинг ўзяапггириш муаммолари, электр энергиясини ишлаб чиšариш жараёнлари самарадорлигини ошнриш истиšболлари



Download 4,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/121
Sana10.07.2022
Hajmi4,83 Mb.
#772374
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   121
Bog'liq
RfOspjPwT5Bq5S07uvRPlBeejWTloLngtC8VjCzf

 
 
 
 
 
 
 


 
8-боб. Электр соҳасидаги кашфиётлар ва уларнинг мазмуни 
 
Баъзи электр ҳодисалар инсониятга қадимдан маълум бўлган. Аммо ХIХ 
асрнинг иккинчи ярмига келиб у саноат мақсадларида қўлланила бошланди 
ва бу даврларда электр борасида буюк кашфиётлар қилинди.
8.1-жадвалда электр соҳасидаги кашфиётлар ва олимлар ҳақида 
маълумотлар келтирилган. 
8.1-жадвал 
Электр соҳасидаги кашфиётлар ва олимлар
 
Олимлар 
Кашфиётлар 
1800 й. 
Гольвани Л. 
Италян анотомофизиологи, биринчи бўлиб мусқулларнинг 
қисқаришига электр ҳодисаси ва металларнинг электролит билан 
контактида потенцаллар айирмаси ҳосил бўлишини кашф этган. 
Электр токининг кимёвий манбалари унинг шарафига Галваниқ 
элементлар деб юритилади. 
Кулон Ш. 
Француз 
инженер-физиги. 
Электростатиканинг 
асосчиси. 
Электростатиканинг асосий қонуни унинг номи билан Кулон 
қонуни деб аталади. 
1779 й. 
Вольта А. 
Италян физик физиологи. Кимёвий ток манбаи – Вольта 
элементини ихтиро қилган. Биринчи бўлиб қўрғошинли 
аккумуляторни яратган. Электр зарядини ўлчаш асбоби 
электроскопни яратган. Электр кучланиш бирлиги унинг 
шарафига Вольт (В) деб номланган. 
1802 й.
Петров В. 
Рус физиги. Вольта устунидан фойдаланиб электр ёйини ихтиро 
қилган ва металларни пайвандлаш, эритиш ҳамда ёруғлик олишни 
ихтиро қилган. 
Дэви Г. 
Инглиз химиги ва физиги. Элекролиз ҳодисасини кашф этган ва 
унинг ёрдамида калий ва натрий металларини олишга эришган. 
1819 й. Даниялик физик. Электр токининг магнит стрелкасига таъсири 


 
ЭрстедХ. 
ҳамда электр ва магнит ҳодисаларининг ўзаро боғлиқларини кашф 
этган. Магнит майдони кучланганлигини ўлчов бирлиги унинг 
шарафига Эрстед (Э) деб номланади. 
1820 й.
Ампер А. 
Француз физиги. Электродинамика асосчиси, электр токли 
ўтказгичларни ўзаро таъсири қонуни - Ампер қонунини кашф 
этган. Магнетизм ва электрик назарияларига асос солган. Электр 
токи кучи ўлчов бирлиги унинг номи Ампер (А) билан номланган. 
1831 й.
Фарадей М 
Инглиз физиги Электромагнит майдон ҳақида таълимот асосчиси. 
Электромагнит, ўзиндукция, паромагнетизм ва диомагнитизм 
ҳодисаларини очди. Ёруғликни қутбланиш текислиги магнит 
майдонида бурилишини асослаб берди ва бу ҳодиса Фарадей 
эффекти деб номланди. 
1834 й. 
Якоби Б. 
Рус физиги, ўзгармас ток электр двигателини яратган ва биринчи 
бўлиб уни кемани ҳаракатга келтиришда қўллаб электр юритмага 
асос солди. 
1833 й. 
Ленц Э. 
Рус физиги, индукцион токни йўналишини аниқлаш қоидасини 
яратди ва унинг номи билан Ленц қоидаси деб юритилади. Электр 
машиналарини генератор ва двигатель бўлиб ишлаш принципини 
асослаб берган. Электр токининг иссиқлик таъсирини Жоулдан 1 
йил олдин аниқлаган (қонуний). Бу таъсир Жоул-Ленц қонуни 
номи билан юритилади. 
1834 й.
Жоуль.Ж. 
Инглиз физиги. Электр токининг иссиқлик таъсирини аниқлаган. 
Ленц билан биргаликда Жоуль-Ленц қонунини кашф этишган. 
Иссиқликнинг механик эквивалентини топган. Энергия ва иш 
ўлчов бирлиги унинг номи билан Жоуль (Ж) деб номланади. 
1826 й. 
Ом Георг 
Немис физиги. Электр занжирларини ҳисоблашга асос солган. 
Электр қаршилик унинг номи билан Ом деб номланувчи бирлик 
билан ифодаланади. 
1847 й.
Немис физиги. Тармоқланган ва мураккаб электр занжирларидаги 


 
Кирхгоф Г. 
ток ва кучланиш орасидаги боғлиқликни математик ифодалаш 
қоидаларини яратган олим. Ушбу қоида унинг номи билан 
Кирхгоф қоидаси (тенгламаси) деб юритилади. 
Генри Ж. 
Америка физиги. Ўзиндукция ҳодисасини кашф этган, магнит 
майдони индуктивлиги ўлчов бирлиги унинг номи билан Генри 
(Гн) деб номланади. 
Фуко Ж. 
Француз физиги. Ёруғликни сувда ва ҳавода тарқалиш тезлигини 
аниқлаш усулини кашф этган ва ушбу усул Фуко номи билан 
аталади. Ўзгарувчан магнит майдони таъсирида пассив 
ўтказгичларда индукцион уюрма токлар ҳосил бўлишини 
аниқлаган ва ушбу ток уни номи билан Фуко токи деб аталади. 
1873 й.
Максвелл Ж 
Инглиз физиги. Классик электродинамика ва статик физиканинг 
асосчиси. Электромагнит майдонининг классик назарияси 
Максвелл номи билан аталадиган математик тенгламалар тизии 
билан ифодаланади. Электромагнит тўлқинларнинг мавжудлиги 
ва улар ҳам ёруғлик сингари қайтиш, синиш қутбланиш, 
дисперсия, 
дифракция 
ва 
интерференция 
қонунларига 
бўйсинишни аниқлаган. 
1872 й.
Столетов А. 
Рус физиги. Магнит майдони занжирларини аналитик ҳисоблашга 
асос солган. Фотоэлементни кашф этган ва фотоэффект 
ҳодисасини ва қонуниятини яратган. 
Лодигин А. 
Рус электротехник олими, кўмир стерженли лампа, кейинчалик 
Вольфром стерженли чўғланма лампа ихтирочиси. Электротермия 
асосчиларидан бири. 
1875 й.
Яблочков П. 
Рус электротехник олими. Ёй лампаси ихтирочиси, (Яблочков 
номи) ва у амалда биринчи бўлиб қўлланилган. 
Эдисон Т. 
Америка физиги, такомиллашган электр лампа ихтирочиси ва 
унинг кенг қўлланишини 1880 йилда Нъю-Йорк шаҳрида ўзи 
лойиҳалаштирган ёритиш тизиида амалган оширган. 


 
Герц Г. 
Немис физиги. Электромагнит тўлқинлар борлигини тажрибада 
исботлаб берган олим. Электромагнит ва ёруғлик тўлқинларини 
айнан бир хил табиатли эканлигини амалда исботлаган. Даврий 
жараёнлар ўлчов бирлиги унинг шарафига Герц (Гц) деб 
юритилади. 
1888 й.
Доливо –
Добровольс-
кий 
Рус электротехник олими. 3 фазали электр токи ихтирочиси 
(асосчиси). 1888 йилда 3 фазали генератор, 1889 йилда 3 фазали 
қисқа туташтирилган роторли асинхрон двигатель, 1890 йилда 3 
фазали трансформаторни ихтиро қилган. 
1895 й.
Попов А. 
Рус физиги. 1895 йилда радиоприёмникн ихтиро қилган. 
Иоффе А. 
Физик олими. Электроника соҳасида чала ўтказгичлар физикасига 
асос солган. 
1905 й.
Шамюн А., 
Жели Э. 
Француз олимлари. 1982 йилда монографиясида автоматларнинг 
ривожланиш тарихи келтирилган. 
Ползунов И. 
И 
Рус олими. 1865 йил буғ машинасида одам иштрокисиз сув 
сатҳини автоматик ростлаш қурилмасини яратган. 
1873 й.
Максвелл Д. 
Инглиз олими. 1868 йилда автоматик ростлашнинг асосий 
принципларини яратган. 
1905 й.
Рахимов Ғ. 
Ўзбек электротехник олими. Ночизиқий занжир ва ўтказгичлар 
назарияси ва ҳисоблаш методикасига асос солган. 
1910 й.
Фозилов Х. 
Ўзбек олими. Электр энергиясини узоқ масофага ўзатиш, катта 
электр тизимилар режимларини ҳисоблаш назарияси ва 
методикасини яратган. 
1928 й. 
Хомудхонов. 
Ўзбек олими. Ростлантиргич ўзгарувчан ток электр 
юритмаларини яратиш методикаси асосчиси. 
1753 й. 
Ломоносов 
Рус олими. Электр соҳасидаги биринчи йирик китобни нашр 
қилган. 


 
М.В. 
1789 й. 
Франклин 
Бенджамин 
Францус олими. Ҳаводаги электр ҳодисларни тадқиқ этган; ёй 
ўтказгични таклиф этган. 
1800 й. 
Гольвани 
Луиджи 
Италян олими. Металлни электролит билан контакти вақтида 
контакт потенциаллар фарқини аниқлаган. 
1802 й. 
Петров В. В. 
Рус олими. Электр ёйни кашф қилга, токнинг кимёвий 
хоссаларини, электр ўтказувчанликни, люминисценция, газдаги 
электр ҳодисаларни тадқиқ этган. 
1819 й. 
Эрстед Ханс 
Кристиан 
Электр токининг магнит хоссаларини кашф этган. 
1820 й. 
Био Жан 
Батист, Савар 
Феликс 
Электр токининг магнит майдони ҳақидаги қонунни асослаган 
(Био-Савар қонуни). 
1880 й. 
Лачинов Д.А 
Электр энергияни электр симлар орқали узоқ мсофаларга узатиш 
имкониятини исботлаган. 
1881 й. 
Депре 
Марсель 
Электр энергияни электр симлар орқали узоқ мсофаларга узатиш 
имкониятини асослаб берган ва узунлиги 57 км бўлган ўзгармас 
ток электр узатиш линиясини қурган (1882 й.). 
1882 й. 
Нью-Йоркда марказий электр станция қурилган. 
1883 й., 1888 
й. 
Москва ва петербургда ўзгармас ток электр станциялари 
қурилган. 
1888 й. 
Славянов Н.Г. 
Металл электрод ёрдамида пайвандлашни ишлаб чиққан. 


 
1895 й. 
Попов А.С. 
Радиоалоқани кашф қилган. 
1904-1905 йй. 
Миткевич 
В.Ф., Круг К.А. 
Петербург политехника институтида “Электр ва магнит ҳодисалар 
назарияси” ва Москва олий техник билим юритда “Ўзгарувчан ток 
назарияси” фанларини ўқий бошлаганлар ва электротехника 
соҳасида муҳандислар тайёрлашга асос солганлар. 
1925 й. 
Волошин 
В.П. 
Юқори частотали машинали генераторлар ва юқори вольтли 
симобли тўғрилагичларни кашф қилган. 

Download 4,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish