|
to’rtinchidan, transmilliy korporatsiyalar(TMK)ning qo’shma korxonalarni tashkil etish uchun xalqaro investitsiyalari va hamkorlik bitimlarida diversiflkatsiya darajasining ortishi.
Bunda asosiy o’zgarish sifatida TMKlar va ularning turli mamlakatlarda qo’shma korxonalari sonining o’sib borishini ko’rsatish mumkin.
TMKlar o’zlarining tashkiliy, ishlab chiqarish va marketing tizimlarini chet mamlakatlar hududlariga yoyib, shu yo’l bilan tovar, xizmat, kapital va texnologiyalarini ishlab chiqarishga jalb etib, ushbu mamlakatlar o’rtasidagi o’zaro harakatlarga ta'sir etdi. Qo’shma korxonalar xalqaro biznes integratsiyasining keng tarqalgan shakliga aylandi.
Shuningdek, jahon iqtisodiyotining integratsiyalashuv jarayonlarida xalqaro tashkilotlar rolini alohida e'tirof etish zarur.
Xalqaro savdo tashkiloti (XST), Xalqaro valyuta fondi (XVF), Jahon banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB), Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (DCRT), Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) va shu kabi xalqaro institutlar hamda yetakchi mamlakatlar boshliqlari va moliya vazirlarining har yili bo’lib o’tadigan uchrashuv-larining xalqaro munosabatlarni tartibga solishdagi ahamiyati ortib bormoqda. Texnologiyalar bo’yicha, atrof-muhitni asrash, moliya institutlarining faoliyati, buxgalteriya hisobotlari, milliy statistika (milliy hisoblar tizimi) va boshqalarga yagona andozalarni qo’llash kengaymoqda. Ushbu andozalar ta'lim va madaniy sohalarga yoyilmoqda.
Xalqaro tashkilotlar orqali makroiqtisodiy siyosatning yagona mezonlari tadbiq etilmoqda. Valyuta-kredit, soliq, tashqi iqtisodiy siyosat, bandlik sohasi bo’yicha qo’yiladigan talablarning birxillashuvi yuz bermoqda, xalqaro raqobat qoidalari ishlab chiqilmoqda.
Bu jarayonlar qanchalik jadal sur’atlarda amalga oshirlmasin, zamonaviy jahon iqtisodiyoti to’la global holatda faoliyat yuritayotgani yo’q, balki u endi globallashuv jarayonlarining dastlabki bosqichlarini boshdan kechirmoqda.
O’tish davrini boshdan kechirayotgan mamlakatlarning jahon bozoriga integratsiyalashuvi uzoq muddatli jarayon hisoblanadi. Ba'zi milliy bozorlarning ochiq, ba'zilarining qattiq tartibga solinadigan bo’lgan hozirgi holati bilan, globallashuvning asosiy tamoyillaridan bo’lgan erkinlashuv, bir-biriga nomuvofiq bo’lgan ko’rinishni hosil qilmoqda.
Xalqaro tovarlar, xizmatlar va kapitallar almashinuvining erkinlashish an'anasi kengayayotgan bir paytda, har bir davlat eksport va importni tartibga solishning ma'lum instrumentlarini saqlab qolmoqdalar. Ularning asosiy maqsadi - tarkibiy qayta qurish va inqiroz davrining qiyinchiliklarini yengib o’tish, milliy xavfsizlikni ta'minlash - takror ishlab chiqarish uzluksizligini ta'minlovchi (energetika, transport, aloqa va h.k.) va mamlakat mudofaa qobiliyati kabi strategik sohalarni moliyaviy ta'minlash, shuningdek, savdo sheriklardan munosib imtiyozlar olish, shuningdek, byudjet tushumlarini oshirishdan iborat bo’lmoqda. Amaldagi bunday protektsionizm fiskal muammolami hal etishdan ko’ra, ko’proq tarkibiy siyosat o’tkazish vositasi hisoblanadi.
Hozirgi sharoitda nafaqat erkin savdo g’oyasi (erkinlashuv) bilan protektsionizm o’rtasida qarama-qarshilik yuzaga chiqmoqda, balki milliy xo’jalikni jahon xo’jaligiga kirish samarasini maksimal tarzda ta'minlash maqsadida, xo’jalikni tartibga solishning yuqoridagi ikki instrumentining optimal aralashmasidan foydalanilmoqda. Bunday aralashmaning shakl va nisbatlari, ma'lum vaqtdagi pragmatik manfaatlardan kelib chiqib aniqlanadi.
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarda globalizatsiya bilan birga, integratsiya jarayonlarining yana bir shakli - ma'lum geografik joylashuvga asoslangan hududiy integratsiya (hududiylashuv) yuz bermoqda.
O’sib boruvchi globallashuv, hududiylashuv, iqtisodiyotning transmilliylashuvi va integratsiya natijasida, eski - davlatlararo tartibga solish mexanizmi tubdan o’zgardi. Mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy aloqalar ikkiyoqlama munosabatlar chegarasidan chiqib, ko’pyoqlama tus olmoqda.
Ammo, "milliy xo’jalik majmui", "mamlakatning milliy iqtisodiy manfaatlari" tushunchalari o’z ma'nosini saqlab qolmoqda. Milliy xo’jalik hamon ishlab chiqarish, almashuv, taqsimot va iste'mol, shuningdek, iqtisodiy faoliyatning asosiy markazidir.
Har bir davlatning yillar davomida shakllangan o’z tarixiy, iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy rivojlanish xususiyatlari mavjud bo’lib, boshqa mamlakatlarning tajribalarini ko’r-ko’rona ko’chirib olish, yoki xalqaro tashkilotlar tomonidan tavsiya etiladigan, iqtisodiy rivojlanishning hamma uchun umumiy retseptlarini qo’llash, samarasiz va iqtisodiy vaziyatni izdan chiqarishi mumkin.
Jahon xo’jaligiga kirishda ilg’or mamlakatlarning boy tajribalariga tahliliy yondoshish va ushbu tajribalarni milliy xususiyatlar bilan eng optimal tarzda uyg’unlashtirish zarur.
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng, o’zining mustaqil tashqi iqtisodiy siyosatini olib borish imkoniyati yuzaga chiqdi. Respublikaning tashqi iqtisodiy siyosati xalqaro moliyaviy munosabatlarda mamlakat milliy manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan holda amalga oshiriladi va u quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar tashqi munosabatlarda oshkoralik;
teng huquqli va o’zaro manfaatli hamkorlik, boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;
o’zining milliy-davlat manfaatlari ustuvorligida o’zaro manfaatlarni har tomonlama hisobga olish;
respublika biron-bir davlatning ta'sir doirasiga kirmasligi tamoyiliga to’la amal qilish;
to’la ishonch, xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlar doirasidagi hamkorlikni chuqurlashtirish asosida ikki tomonlama, shuningdek, ko’p tomonlama tashqi aloqalarni o’rnatish va ularni rivojlantirish;
umume'tirof etilgan xalqaro huquq me'yorlariga rioya etish.
Tashqi iqtisodiy soha tarmoqlari majmuini vujudga keltirmasdan turib, shuningdek, moliya, bank-kredit tashkilotlari, bojxona xizmati ishini xalqaro me'yorlar va talablar darajasida yo’lga qo’ymasdan turib, xalqaro aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlashni tasavvur etib bo’lmaydi.
Tashqi savdo, iqtisodiy, ilmiy va madaniy aloqalarda quyidagi yo’nalishlar ustuvor hisoblanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
