Urug` sifatini aniqlash Urug’larning tozaligini aniqlash Urug’larning ekishga yaroqliligini aniqlash

O’sish kuchini aniqlash

O’sish kuchi o’simtalarning yer yuziga yorib chiqish, me’yoriy maysa hosil qilish qobiliyatidir. O’sish kuchini aniqlash uchun tekshiriladigan urug’ va ekin miqdoriga yarasha ma’lum kattalikdagi idish olinadi. Masalan, boshoqli don ekinlari uchun bu idishning bo’yi 20 sm, diametri 15 sm bo’lishi mumkin. Idish to’la nam sig’imining 60 foizga qadar nam qum bilan to’ldiriladi. Qumning yuzi tekis bo’lishi va tegishli ekin urug’lari dala sharoitida qanday chuqurlikka ekilsa, idish chetlaridan shu chuqurlikdan pastda turishi lozim.
Urug’larni qum yuziga urug’larni joylab chiqib, ustidan yirik donador qum sepiladi (qum donalarining yirikligi 1 mm. dan 1,25 mm. gacha bo’ladi). Idishning og’zi plastinka bilan yopib qo’yilib, urug’lar uy haroratida undiriladi. Har bir urug’ namunasi ikki idishda undiriladi, boshoqli don ekinlari uchun har qaysi idishga 100 tadan urug’ olinadi. Dastlabki o’simtalar bo’y cho’zib, shisha plastinkaga yetib qolgandan keyin plastinka idishdan olib qo’yiladi. 10 nchi kunga kelib, unib chiqqan maysalar qum yuzi bilan baravar qilib qirqib olinib, sanab chiqiladi va tarozida tortiladi. Shundan keyin quruq qum qatlamini kavlab, yuzaga chiqmay qolgan o’simtalar, jumladan, kasallangan, zaiflashib qolgan o’sim­talar sanab chiqiladi va 100 ta uruqqa nisbatan o’rganiladi.
Quyidagilar aniqlanadi:
a) qum yuzasiga chiqqan sog’lom maysalar;
b) unib, qum yuzasiga chiqolmagan o’simtalar;
v) chirib ketgan urug’lar.
Maysalarning foiz bilan ifodalangan o’rtacha soni va ularning 100 ta maysaga aylantirib, grammlarda hisoblangan og’irligi, o’sish kuchining ko’rsatkichlari hisoblanadi.
Laboratoriya tahlil ma’lumotlarini dala sharoitiga yaqinlashtirish uchun o’sish kuchini qumda aniqlanmasdan, birdaniga urug’­larni dalaga ekib aniqlash mumkin.
1000 dona urug’ vaznini aniqlash
Urug’larning yuqori sifat ko’rsatkichlaridan biri 1000 donasining grammlar bilan ifodalangan og’irligidir. 1000 dona urug’ vaznining yuqori bo’lishi urug’larning yirikligini bildiradi. Urug’lar bir xilda yirik-mayda bo’lganda esa don tarkibining tig’izligini va shu bilan birga ozik moddalar zaxirasining ancha ko’pligini bildiradi.
1000 dona urug’ning vazni quyidagicha aniqlanadi: toza urug’­lar fraksiyasidan har biri 500 donadan iborat bir yo’la ikki namuna olinib, ularni 0,01 g. gacha aniqlikda tortiladi. Namunalar og’irligidagi farq 3 foizdan ortiq bo’lmasa, 1000 dona urug’­ning vazni shu namunalardan olingan o’rtacha arifmetik miqdor tariqasida yirik urug’li ekinlar urug’i uchun 0,1 g va mayda urug’li ekinlar urug’i uchun 0,01 g. gacha aniqlik bilan hisoblab chiqiladi. Agar har ikki namuna og’irligidagi farq 3 foizdan ortiq bo’lsa, uchinchidan namuna olinadi va bir-biridan eng kam farq kiladigan ikkita namunaga qarab 1000 dona urug’ning vazni aniqlanadi.
Ayrim xollarda urug’larning mutlak og’irligini aniqlash mum­kin. 1000 ta mutlak kuruk urug’ning og’irligi, urug’larning mutlak og’irligiga teng bo’ladi. Urug’larning mutlak og’irligi:
formulaga muvofik aniqlanadi
Bu yerda: g—1000 dona urug’ning mutlak og’irligi; G—1000 dona urug’ning xakikiy namlikdagi og’irligi; V—urug’larning namligi, foiz hisobida.


Donning sifat ko’rsatkichlaridan biri uning natura og’irligidir.
Donning natura og’irligi deb, uning 1 litrdagi grammlarda ifodalangan massasi tushuniladi. Natura og’irligi ba’zan donning hajmiy og’irligi deb ham ataladi. Donning natura og’irligi uning to’lishganligiga, ifloslanganligiga va namligiga bog’liq. Donlar to’lishmagan, ya’ni puch bo’lsa, unda begona iflosliklar (organik iflosliklar) ko’p, namligi yukori bo’lsa ham natura og’irligi kamayib ketadi. Odatda donning natura og’irligi kancha yukori bo’lsa, uning sifati ham shuncha yukori buladi. Birok ba’zan natura og’irligi yukori bo’lib, donning sifati past ham buladi. Bunday xolda donga mayda yoki singan donlar, xar xil anorganik aralashmalar qo’shilgan bo’ladi. Bu begona aralashmalar donning naturasini oshiradi.
Davlat standartlari bo’yicha bug’doy, javdar, suli, arpa va kungabokar donining naturasi aniklanadi. Donning naturasi mamlakatimizning turli zonalarida turlicha kabul kilingan. Masalan, bug’doy natura og’irligining bazis kondisiyasi mamlakatimizning turli zonalarida 730-755 g\l kabul kilingan.
O’zbekiston uchun esa 750 g\l kabul kilingan.