Urmaiov N. J

239


12-BOB
QISHLOQ XO‘JALIGIDA IQITSODIY SAMARADORLIK VA UNIOSHIRISH YO‘LLARI
• Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy samaradorlik tushunchasi, uning ahamiyati.
• Qishloq xo‘jalik korxonalarida iqtisodiy samaradorlikni tavsiflovchi ko'rsatkichlar, ulami aniqlash tartibi.
• Qishloq xo'jaligida iqtisodiy samaradorlikni oshirish yo‘llari.


12.1. Qishloq xo‘ja!igida iqtisodiy samaradorlik tushunchasi, uning ahamiyati.

Qishloq xo'jaligi tarmog'ida mulkchilikning turli shakllariga asoslangan korxonalar ishlab chiqarish faoliyatida har xil qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtiradilar, xizmatlami bajaradilar. Ular dastavval natural shaklida hisobga olinadi, keyin ular sotiladi va bir qismi ichki iste'mol uchun ishlatiladi. Bunda mahsulot yetishtirish, ish va xizmatlar bajarish jarayonining samaradorligi tovar-pul munosabatlari yordamida aniqlanadi.

Iqtisodiy fanlarda «samara» va «iqtisodiy samaradorlik» tushunchalari mavjud. Ular mamlakat, tarmoq, korxona va ayrim mahsulotlar bo‘yicha aniqlanishi mumkin. «Iqtisodiy samaradorlik» tushunchasi «samara» tushunchasiga nisbatan kengroq mazmunga ega. Iqtisodiy samaradorlik deganda ma’lum davrda amalga oshirilgan tadbirlar bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar ular natijasida olingan sof foyda summasi bilan taqqoslanadi. Shunda sarflangan xarajatlar evaziga olingan sof foyda summasi qancha ko‘p bo‘lsa, iqtisodiy samaradorlik darajasi shuncha oshgan hisoblanadi va aksincha. Samara esa biror tadbimi amalga oshirish orqali erishilgan natijani ifodalaydi. Masalan, mineral o‘g‘itlardan foydalanish natijasida hosildorlikning oshishi va boshqalar.
Qishloq xo‘jalik korxonalarida yalpi mahsulot miqdorini ko'paytirish va sifatini yaxshilash, xarajatlami tejash iqtisodiy samaradorlik darajasini oshirishga olib keladi. Bu hol, o‘z navbatida, korxona ishchi-xizmatchilarini moddiy rag‘batlantirish uchun qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi, ularning ish haqlarini oshirish hamda mukofotlash uchun, mahalliy va davlat byudjetiga to'lovlami o‘z vaqtida amalga oshirish va nihoyat, korxona ishlab chiqarishini


240

www.ziyouz.com kutubxonasi

kengaytirilgan takror ishlab chiqarish zaminida rivojlantirish imkoniyatini yaratadi. Natijada ishlab chiqarishga yangi texnikalar, samarali texnologiyalarni joriy etish ta'minlanadi. Bu hol mehnatning mexanizatsiyalashganlik darajasini yuksaltirib, unumdorligi oshishini ta’minlaydi.
Demak, iqtisodiy samaradorlikning o'sishi korxonalaming ham, davlatning ham iqtisodiyoti yuksalishi negizidir. Shuning uchun bu masalaga respublikamizda alohida e'tibor berilmoqda. Respublikamiz hukumati tomonidan qishloq xo'jalik korxonalari faoliyatining samaradorlogini oshirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Jumladan, ularga kredit olishda, soliqlar toMashda imtiyozlar yaratilmoqda, chet el investitsiyalarini jalb etishda yordam ko‘rsatilmoqda. Bulaming barchasi korxonalar faoliyatining iqtsodiy samaradorligi yuksalishini ta’minlashga qaratilgandir. Buning uchun korxonalar o‘z faoliyatlari bilan bog'Iiq bo‘lgan huquqiy, tashkiliy, texnologik hamda iqtisodiy tadbirlami o‘z vaqtida va sifatli o‘tkazishIari zamr.