Қурилиш чиғирининг асосий кўрсатгичларини ҳисоблаш

ҚУРИЛИШ ЧИҒИРИНИНГ АСОСИЙ КЎРСАТГИЧЛАРИНИ ҲИСОБЛАШ.
Қурилишда юлларни кўтариб тушириш учун, пардозлаш ишлари бажарилаётганда қурилиш чиғирлари ишлатилади.
Чиғир (лебедка) деб – айланувчи ғалтакка ўраглан пўлат арқон ёрдамида юк кўтариб - тушурувчи машинага айтилади.
Чиғирларни мустақил ҳолда юк кўтариб – тушириш учун ёки қурилиш машиналарини алоҳида қисми сифатида ишлатиш мумкин.
Бу амалий машғулотни бажариш тартиби қуйдаги кетма – кетликда олиб бориш тавсия этилади.

1. 
   БОШЛАНҒИЧ БЕРИЛГАНЛАР.
   

• 
  Чиғирнинг тури (қўл чиғири ёки двигател билан айлантириладиган)
  
• 
  Кўтариладиган юкнинг оғирлиги Q, [т],
  
• 
  Юк кўтариш баландлиги Н, [м],
  
• 
  Юкнинг кўтариш тезлиги V, [м/с],
  
• 
  Чиғирнинг ишлаш ҳолати (енгил,ўртача,оғир).
  

2. 
   БУ АМАЛИЙ ДАРСДА ЧИҒИРНИНГ ҚУЙИДАГИ КЎРСАТГИЧЛАРИНИ АНИҚЛАЙМИЗ.
   

1. Полиспастнинг карралиги – a,
2. Пўлат арқоннинг тури ва диаметри – d1 , [ мм ],
3. Чиғир ғалтагининг асосий ўлчамлари – Dг, [ мм ] – диаметри,
Lz , [ м ] – узунлиги,
4. Електродвигателнинг қуввати ва тури, Nдв, [ квт ],
5. i_ум – умумий узатмалар сони,
6.Чиғирнинг кинематик схемаси чизилиб, асосий қисмлари кўрсатилсин.

3. 
   БИРИНЧИ АМАЛИЙ МАШҒУЛОТНИ ҲИСОБЛАШ ТАРТИБИ.
   

1.Полиспастнинг карралигини қуйидаги “котлонадзорнинг” йўлланмаси орқали аниқланади. Кўтариладиган юкнинг оғирлигига қараб:
Q < 5 т a=2,
Q < 6 – 8 т a=3,
Q < 9 – 12 т a=4,
Q < 13 – 20 т a=5,
Q > 20 т a=6.
Масалан: Q = 7,3 t a=3 бўлади.
2. Пўлат арқонни диаметрини аниқлаш учун, ундаги узилишга бўлган зўриқишни аниқлаш керак бўлади. Пўлат арқондаги узилишга бўлган зўриқиш қуйидаги формула орқали аниқланади
Sзур =Sа * k , [ кг ]
S_a – арқондаги зўриқиш,
k – еҳтиёткорлик коэффициенти.
Бу ерда: арқондаги зўриқиш “Sа” ни қуйидаги келтирилган ифода орқали аниқлаш мумкин.

.
Бунда: Q – кўтариладиган юк оғирлиги [ кг ],

q – 0,02 Q – юк кўтарувчи мосламанинг оғирлиги [ кг ],
a – полиспацнинг карралиги

- полиспастнинг фойдали иш коэффициенти.



= 0,96
Полиспац деб, қўзғалувчи ва қўзғалмас блоклар системасини эгилувчан пўлат арқон билан бириккан ускунага (мосламага) айтилади.
Эҳтиёткорлик коэффициенти k – ни чиғирни ишлаш ҳолатига ва пўлат арқоннинг қайси мақсадда фойдаланишга мўжжалланганлигини ҳисобга олган ҳолда “Госгор-технадзорнинг” қуйидаги норматив йўлланмаси орқали қилинади.
Енгил иш ҳолати учун k=5
Ўртача иш ҳолати учун k=5,5
Оғир иш ҳолати учун k=6
Қўл чиғири учун k=4.
Ҳисоблаб топилган узилишга бўлган зўриқишнинг қийматига қараб, Sзур, ГОCТ ни жадвалларидан пўлат арқонни диаметрини танлаймиз. Пўлат арқонни диаметрини шундай танлаш керакки унинг узилишга бўлган зўриқишини ҳисоблаб топилган зўриқишдан кичик бўлмаслиги шарт. Худди шу жадвалдан танланган пўлат арқонга тегишли асосий кўрсатмаларни ёзиб оламиз, яъни:

• 
  пўлат арқон диаметри d₁ [ мм ],
  
• 
  зўриқиш S_зур [ кг ],
  

- симнинг чўзилишга бўлган кучланиши δ кг/мм²
- пўлат арқоннинг тури ва ГОСТини.
3.Чиғир ғалтагининг асосий ўлчамларини аниқлаш.
a) Ғалтакни диаметрини “Госгортехнадзор”ни қуйидаги қўлланмасига қараб аниқлаш тавсия этилади.
Дг = (16 - 20) * d_a , [мм]
16 – қўл чиғири учун
18 – чиғирни двегател билан айлантирганда энгил ва ўртача ҳолатдаишлаётганда қабул қилинадиган қиймат. 20 – оғир ҳолатда ишлаганда.
б) Ғалтакни узунлигини аниқлашдан олдин ғалтакка ўраглан пўлат арқонни узунлигини ёки ўрамлар сонини топиш керак.

Ғалтакка ўраглан пўлат арқоннинг узунлиги қуйидаги формула орқали топилади:

L_a = a * H , [м]
Бунда: a – полиспаст карралиги
H – юк кўтариладиган баландлик [ м ]
Ғалтакка ўраглан умумий ўрамлар сонини қуйидагича аниқлаймиз:
Z_ум.ур = Z_иш.ур + Z_{эх.уч.ур.}
Бунда: Z_иш.ур = L_a / (П * D_z) - талаб қилинган
ишловчи ўрамлар сони.
П = 3,14
Z_эх.ур - эҳтиёткорлик учун олинган ўрамлар сони
Z_эх.ур =1,5 – 3 ўрам.
Эҳтиёткорлик учун олинган ўрамлар сони – пўлат арқонни ғалтакка маҳкамланган жойи узилиб кетмаслиги учун хизмат қилади.
в) Ғалтак узунлигини қуйидаги ифода орқали топилади:
L_г = d_a * Z_ум.ур , [мм]
4.Талаб қилинган электор двигателни қувватини қуйидаги формула билан топилади:

Бунда: V_a – пўлат арқоннинг ғалтакка ўралиш тезлиги

V_a = V_ю * a , [м/с]
V_ю – юкни кўтариш тезлиги [м/с]
a – полиспастнинг карралиги.

- електор двигател билан чиғир ғалтаги орасидаги узатманинг фойдали иш коэффициенти

102 – ўтказиш коэффициенти.
Ҳосил қилинган “N_эл.дв.” электор двигателнинг қувватига қараб берилган, жадвалдан электор двигателни шундай танлаш керакки уни қуввати ҳисоблаб топилган қувватдан кам бўлмаслиги керак. Шу жадвалдан электор двигателни қуйидаги кўрсатгичларини ёзиб олиш керак бўлади.
N_эл.дв,[ квт ] – танланган электр двигател қуввати
n_эл.дв - электр двигател валининг бир минутда айланишлар сони, [айл/мин]
- электр двигателнинг тури (типи)
- электр двигателнинг оғирлиги , [ кг ]
5. Тишли узатманинг узатиш сони - “ i “,узатиш поғоналарини ва тишли ғилдиракларини тишлар сонини топиш. Умумий узатиш сони “ i _ум.уз”қуйидаги нисбатдан аниқланади.

Бунда: n _эл.дв - электр двигателни 1 минутда айланишлар сони,

n _z – чиғир ғалтагини 1 минутда айланишлар сони,

Ҳосил қилинган умумий узатишлар сони i_ум.уз узатиш поғоналарига ”Госгор-технадзор” ни нормаси бўйича қуйидагича бўламиз:

агар, i_ум.уз ≤ 5-1 поғонали узатиш
агар, i_ум.уз ≤ 30-2 поғонали узатиш
агар, i_ум.уз ≥ 30-3 поғонали узатиш
Тишли узатмаларда тишли ғилдиракларни таҳминий тишлар сони қуйидаги боғликлилар орқали топилади:

Бунда: Z_z1 , Z_z2 - тишли катта ғилдиракларни тишлар сони.

Z_ш1 , Z_ш2 – кичик тишли ғилдиракларни (шестерняни) тишлар сони.
Кичик ғилдиракни (шестерняни) энг кам тишлар сони 20 га тенг деб олиб, катта ғилдиракни тишлар сони қуйидагича топилади.
Мисол учун :умумий узатиш нисбати i_ум.уз = 30 бўлса, унда
i₁ = 5 , i₂ = 6 деб я`ни, i_ум.уз = i₁ x i₂ = 5 X 6 = 30
Бу мисолда Z _ш1 = Z _ш2 - 20 десак биринчи поғонадаги узатишдаги
Z _z1 = Z _ш1 X i₁ = 20 x 5 = 100
Z _z2 = Z _ш2x i₂ = 20 x 6 =120
6. Чиғирнинг кинематик схемаси қуйидаги кўринишда бўлади;

1.Чиғирнинг электор двигатели

2.Узатиш муфтаси ва ҳаракатни тўхтатиш ускунаси
3.Тишли кичик ғилдираклар (шестернялар)
4.Тишли катта ғилдираклар
5.Узатиш мажмуаси (редуктор)
6.Подшипниклар
7.Чиғирни ғалтаги
8.Пўлат арқон (трос)
9.Блоклар
10.Илгак мосламалари билан.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

А.С.Фиделев, Ю.Ф.Чубук “ Строительные машины”, Киев,1983 й

В.С.Заленский, А.И.Иванов “Қурилиш машиналари ва асбоб ускуналари”.

1-АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ УЧУН ТОПШИРИҚ ВАРИАНТЛАРИ.

Вариант номерлари	Кўтариладиган юк оғрлиги Q, т	Юк кўтариш баландлиги H, м	Юк кўтариш тезлиги V, м/с	Чиғирни ишлаш ҳолати
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30	5 8 2 10 3 6 4 7 12 14 18 16 1,5 20 25 25 22 4,5 3,5 5,5 7,5 15 2,75 4,2 8,5 10,5 12,4 9,5 6,5 5	12 10 15 16 18 11 14 20 17 22 25 30 35 12 13 40 10 32 35 20 16 14 40 32 12 15 20 18 24 40	0,42 0,28 0,40 0,28 0,42 0,35 0,32 0,40 0,26 0,24 0,28 0,22 0,44 0,18 0,18 0,40 0,20 0,30 0,35 0,32 0,28 0,20 0,42 0,38 0,26 0,22 0,20 0,28 0,30 0,28	Ўрта Енгил Ўрта Оғир Енгил Енгил Енгил Ўрта Ўрта Оғир Оғир Оғир Енги Оғир Оғир Енги Оғир Ўрта Енгил Ўрта Ўрта Оғир Енгил Енгил Ўрта Оғир Оғир Ўрта Енгил Ўрта

СИНХРОН ЭЛЕКТОР ЮРИТУВЧИЛАРНИ ЖУРНАЛИ ЖАДВАЛИ.

Електор юритувчининг тури	Қуввати квт	Айланиш тезлиги, айл/мин	Електор юритувчининг оғирлиги, кг	Електор юритувчининг оғирлиги, кг
			AO	АОЛ
1	2	3	4	5
АОЛ- 21-4 АОЛ- 22-4 AO и АОЛ-31-4 AO и АОЛ-32-4 AO и АОЛ-41-4 AO и АОЛ-42-4 AO и АОЛ-51-4 AO и АОЛ-52-4 AO-62-4 AO-62-4 AO-72-4 AO-73-4 AO-82-4 AO-83-4 AO-93-4 AO-94-4 AO и АОЛ-41-6 AO и АОЛ-42-6 AO и АОЛ-51-6 AO и АОЛ-52-6 AO-62-6 AO-63-6 AO-72-6 AO-73-6 AO-82-6 AO-83-6 AO-93-6 AO-94-6 AO-62-6 AO-63-6 AO-72-6 AO-73-6 AO-82-6	1.27 0.4 0.6 1 1.7 2.8 4.5 7 10 14 20 28 40 55 75 100 1 1.7 2.8 4.6 7 10 14 20 28 40 55 75 4.5 7 10 14 20	1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 750 750 750 750 750	- - 20 26.5 36 45 75.5 99.5 162 180 280 310 495 555 805 890 36 45 77.6 99.5 162 180 280 310 495 555 805 890 162 180 280 310 495	7.6 9.2 12.5 16.5 23.5 31 50.5 67 - - - - - - - - 23.5 31 50.5 67 - - - - - - - - - - - - -

СТАНДАРТ ПЎЛАТ АРҚОННИНГ АСОСИЙ КЎРСАТГИЧЛАРИ.

Диаметри, мм		Узилишга оғирлиги	Арқон симининг чўзилишга бўлган кучланиши зўриқишга нисбати
арқон	симли		130	150	160	170
Арқоннинг 7.7 9.3 11 12.5 14 15 17 18.5 20 22 23.5 25 26.5 28 31 34 37 Арқоннинг 8.7 11 13 15.5 17.5 19.5 22 24 26 28.5 30.5 32.5 35 37	тури6x19+1 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 2.0 2.2 2.4 тури 6x37 +1 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7	ГОСТ 0.2 0.3 0.42 0.54 0.69 0.85 1.02 1.22 1.43 1.66 1.90 2.17 2.45 2.75 3.39 4.10 4.88 ГОСТ 0.26 0.41 0.59 0.8 1.05 1.33 1.62 1.99 2.38 2.67 3.32 3.68 4.20 4.74	3070-78 - 3560 4340 6330 8000 9860 11900 14150 16700 19350 22100 25200 28550 31950 39500 47850 56900 3071-78 - 4630 6690 9100 11890 15000 18600 22500 26900 31300 36600 41700 47700 538.00	2340 4100 5590 7310 9220 11350 13750 16400 19250 22350 25500 29150 32950 36850 46600 55200 65650 3430 5340 7720 10450 13700 17300 21500 23000 31100 36200 42150 48250 55050 62150	3030 4300 5960 7790 9850 12150 14700 175000 20550 23800 27250 31150 35150 39350 48650 58900 70000 3660 5700 8240 11500 14600 18450 22950 27750 33150 38600 45000 51450 58700 66250	3220 4650 6340 8270 10450 12300 15600 18550 21300 25300 28950 33110 37350 41800 51700 62550 74400 3890 6060 8730 11850 15500 19650 24350 29500 35250 41000 47800 54450 62400 70400