O‘ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI AХBОRОT TEXNOLOGIYALARI VA KОMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
TОSHKЕNT AХBОRОT TЕХNОLОGIYALARI UNIVЕRSITЕTI
URGANCH FILIALI
ISKANDAROV OTABEK ERKIN O’G’LINING
“Simmetrik shifrlash algoritmlari uchun kalitlarni generatsiya qilish usullari va ularning tadqiqi”
mavzusidagi
BITIRUV OLDI AMALIYOTI BO’YICHA HISOBOT
Bitiruvchi __________ Iskandarov O.
(imzо)
Rahbar_____________ Xo’jayev O.
(imzо)
Urganch – 2020 y.
Kriptografik algoritmlar va ularni axborot xavfsizligini ta’minlashdagi o’rni
Insoniyat axborotni himoya qilish muammosi bilan yozuv paydo bo’lgandan beri shug’ullanadi. Bu muammo harbiy va diplomatik ma’lumotlarni yashirincha uzatish zaruriyatidan kelib chiqqan.
Axborotni muhofaza qilish masalalari bilan kriptologiya (grekcha kryptoss – “ sirli ” va logos – “ xabar ”) fani shug’ullanadi. Kriptologiya maqsadlari o’zaro qarama-qarshi ikkita yo’nalishiga ega bo’lgan – kriptografiya (ma’lumotlarni shifrlash algoritmlari haqidagi fan) va kriptotahlil (shifrni “ buzish “ haqidagi fan) hisoblanadi.
Kriptografiya - ma’lumotlarni o’zgartirish usullarining to’plami bo’lib, ma’lumotlarni himoyalash bo’yicha ikkita asosiy bo’lgan maxfiylik, yaxlitlilik kabi muammolarni hal qilishga yo’naltirilgan
Maxfiylik orqali yovuz niyatli shaxslardan axborotni yashirish tushunilsa, yaxlitlilik esa yovuz niyatli shaxslar tomonidan axborotni o’zgartira olmaslik haqida xabar berish jarayoni tushuniladi. Kriptografiya tizimini sxematik tasvirlanishi 1.1 - rasmda keltirilgan.
1.1-rasm . Kriptografiya tizimini sxematik tasvirlanishi
Bu yerda kalit qandaydir himoyalangan kanal orqali jo’natiladi (chizmada to’g’ri chiziq bilan tasvirlangan).
Kriptotizimlar ikki qismga bo’linadi: simmetrik va asimmetrik - ochiq, kalitli.
Simmetrik kriptotizimlarda shifrlash uchun ham va deshifrlash uchun ham bir xil kalitdan foydalaniladi.
Ochiq kalitli kriptotizimlarda ikkita kalitdan foydalaniladi - o’zaro matematik jihatdan bog’liq bo’lgan ochiq va yopiq kalitlardan. Bunda ma’lumotlar ma’lumot yuborilayotgan shaxsning hammaga ma’lum bo’lgan ochiq kaliti bilan shifrlanadi va faqat ma’lumot yuborilayotgan shaxsning o’zigagina ma’lum bo’lgan yopiq kalit bilan deshifrlanadi.
Shifrlash algoritmlarini sinflarga (turkumlarga) tasniflashning (klassifikatsiyalashning) umumiy tarkibiy tuzilishi quyidagicha ifodalanishi mumkin [16]:
1.2-rasm. Ochiq va shifrlangan ma’lumotlarni tahlil qilish usullarining bog’liqliklari
Axborotning muhofazasini ta’minlashda kriptografik yechimlar hamda ochiq va shifrlangan ma’lumotlarni tahlil qilish usullarining bog’liqliklarini quyidagicha ifodalash mumkin:
1.3-rasm. Axborot muhofazasini kriptografik usullar
Axborotlar tizimi muhofazasining zamonaviy kriptografik uslublariga quyidagi umumiy talablar qo’yiladi:
shifrlangan ma’lumotni asl nusxasiga ega bo’lish imkoniyati faqat deshifrlash kaliti ma’lum bo’lgandagina mumkin bo’lsin;
foydalanilgan shifrlash kalitini shifrmatnning biror ma’lum qismi bo’yicha yoki unga mos keluvchi ochiq qismi bo’yicha aniqlash uchun, bajarilishi zarur bo’lgan amallar soni kalitni aniq topish uchun bajarilishi kerak bo’lgan barcha amallar sonidan kam bo’lmasligi kerak, ya’ni kalit tanlab olinishi kerak bo’lgan to’plam elementlarining sonidan kam bo’lmasligi kerak
shifrlash algoritmining ma’lumligi uning bardoshliligiga salbiy ta’sir ko’rsatmasligi kerak;
kalitning har qanday darajadagi (ozmi, ko’pmi) o’zgarishi shifrlangan ma’lumotning jiddiy o’zgarishiga olib kelishi kerak;
shifrlash algoritmi tarkibidagi elementlar o’zgarmas bo’lishi kerak;
shifrlash jarayoni davomida ma’lumotlarga kiritiladigan ko’shimcha bitlar (elementlar) shifrlangan matnda (ma’lumotda) to’la va ishonchli holda qo’llanilgan bo’lishi kerak;
shifrlash jarayonida qo’llaniladigan kalitlar orasida sodda va osonlik bilan o’rnatiladigan bog’liqliklar bo’lmasligi kerak
kalitlar tarkibi to’plamidan olingan ixtiyori kalit axborotning ishonchli muhofazasini ta’minlashi kerak;
kriptoalgoritm dasturiy hamda texnik jihatdan amaliy qo’llanishga qulay bo’lib, kalit uzunligining o’zgarishi shifrlash algoritmining sifatsizligiga olib kelmasligi kerak[1,2,16,18].
Do'stlaringiz bilan baham: |