|
Kurs ishining dolzarbligi,maqsadi va vazifalari.
Jinsiy gormonlar - odam va umurtqali hayvonlar jinsiy bezlarida ishlanadigan biologik faol moddalar. Birlamchi jinsiy belgilar (gonadalardan tashqari) va ikkilamchi jinsiy belgilar namoyon boʻlishini taʼminlaydi. J. g . kimyoviy tuzilishiga koʻra, steroidlar va polipeptidlarga ajratiladi. Steroid gormonlar androgenlar, estrogenlar va progestinlar (gestagenlar)ga boʻlinadi.
Erkaklar jinsiy gormonlari — androgenlar urugʻdonning maʼlum hujayralarida sintezlanadi; molekulasi 19 uglerod atomidan iborat. Eng asosiysi — testosteron. Ayollar jinsiy gormonlari — estrad iol , estron tuxumdon follikulalarida ishlab chiqariladi, ular 18 uglerod atomidan tuzilgan; progestinlar tuxumdonning sariqtanasida va b. struktur elementlarda sintezlanadi. Molekulasi 21 uglerod atomidan tashkil topgan. Eng asosiysi — progesteron. J. g . buyrakning magʻiz qavatida, homiladorlikda esa platsentada ham ishlanadi. J. g . organizmning erkaklik yoki urgʻochilik harakterini belgilaydi. Organizm balogʻatga yetishi davrida J. g . jinsiy hisni shakllantirish hamda markaziy nerv sistemasini faollashtirish funksiyasini bajaradi. Estrogen va gestagen gormonlarning oʻzaro taʼsiri tufayli otalangan urugʻ hujayra bachadonga oʻrnashib (qarang Implantatsiya), homiladorlik va tugʻruqning maromida kechishini taʼminlaydi. Bevosita tuxumdonda sariq tanada, shuningdek, bachadon va b. aʼzolarda hosil boʻladigan oqsil tabiatli J. g .dan relaksin (homiladorlikni saqlaydi, bachadon tonusini susaytiradi hamda chanoq suyagi boʻgʻimlari boylamini boʻshashtiradi); urugʻdon, urugʻ kanalchalari va tuxumdon follikulalarida yetiladigan ingibin (gipofizda follikulni stimullovchi gormon ajralishini boshqaradi) muhim ahamiyatga ega. J. g . tibbiyotda endokrin, akusher-ginekologik kasalliklarni davolash hamda koʻkrak bezi, prostata bezida xavfli oʻsmalar hosil boʻlishi jarayonining oldini olish maqsadida qoʻllaniladi.[1]
Jinsiy gormonlar aralash bezlar qatoriga kiruvchi jinsiy bezlar bilan ishlab chiqiladi.Androgenlar deb ataluvchi erkaklik jinsiy gormonlari urug’donlarning maxsus hujayralari bilan ishlab chiqiladi. Ular urug’donlar ekstraktidan hamda erkaklar siydigidan ajratib olingan.
Haqiqiy erkaklik jinsiy gormoni bo’lib testosteron va uning hosilasi – androsteron hisoblanadi. Ular jinsiy apparatlarni rivojlanishini va jinsiy organlarni o’sishi, ikkilamchi jinsiy bezlarni rivojlanishini, tovushni rivojlanishini, halqum, skelet muskulaturasini, yuz va tanada junlarni o’sishini ta’minlaydi.
Gipofizning follikulalarni stimullovchi gormoni bilan birgalikda testosteron spermatogenezni (spermatozoidlarni yetilishi) faollashtiradi.
Urug’donlarning erta (yoshlikdan) yoshda giperfunksiyasida barvaqt jinsiy yetilish qayd qilinadi, tana juda tez o’sadi va ikkilamchi jinsiy belgilari rivojlanadi. Yoshlik paytidanoq urug’donlarning jarohatlanishi yoki ularning olib tashlanishi (axtalash) jinsiy organlarning o’sishini va rivojlanishini to’xtatadi, ikkilamchi jinsiy belgilar rivojlanmaydi, suyaklarning uzunlikga o’sish davri uzayib ketadi, jinsiy intilish yo’qoladi, jinsiy organlarni jun bilan qoplanishi juda siyrak bo’ladi yoki umuman bo’lmaydi. Yuzda junlar o’smaydi, tovush umr davomida jarangdor, baland bo’lib qoladi. Gavda kalta va uzun qo’l va oyoqlar yevnuxlarga xarakterli ko’rinishni beradi.
Tuxumdonlarda ayollik jinsiy gormonlari (estrogenlar) ishlab chiqiladi. Estrogenlar jinsiy organlarni rivojlanishiga, tuxum hujayrasini hosil bo’lishiga ta’sir ko’rsatib, tuxum hujayrasining otalanish jarayoniga tayyorlanishini ta’minlaydi, bachadonni esa – homiladorlikga, sut bezlarini bolani oziqlantirishga tayyorlaydi.
ayollarning asosiy jinsiy gormoni bo’lib estradiol hisoblanadi. Moddalar almashinuvi natijasida jinsiy gormonlar turli-tuman mahsulotlarga aylanadi va siydik bilan ajraladi, undan ularni sun’iy ravishda ajratib olinadi. Ayollik jinsiy gormonlariga – homiladorlik gormoni – progesteron (sariq tana gormoni) ham kiradi.
Tuxumdonlarning giperfunksiyasi aniq namoyon bo’luvchi ikkilamchi jinsiy belgilar va menstruasiya bilan kechadigan juda erta jinsiy yetilishni chaqiradi. Qiz bolalarning 4-5 yoshida ham jinsiy yetilish holati haqida yozilgan maqolalar mavjud.
Butun umr davomida jinsiy gormonlar gavdaning shakllanishiga, moddalar almashinuviga va jinsiy axloqga juda kuchli ta’sir ko’rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
