Urganch davlat unversiteti

Erkaklarning jinsiy bezlari gormonlari preparatlari

(androgenlar1) va antiandrogen vositalar.  Erkaklar jinsiy bezlaridagi Leydig (moyak glandulotsitlari) interstitsial xujayralari testosteron gormonini ( steroid tuzilishli) ishlab chiqaradi. Testosteronning talaygina qismi ko‘pgina a'zolarda (masalan prostata bezi) degidrotestosteronga aylanadi. U xujayra ichida joylashgan androgen retseptorlariga eng ko‘p affinitetga egadir. Androgenlarni retseptor ta'sir prinsipi boshqa steroidlarnikidek (bir xil).
Testosteron ta'sirida jinsiy a'zolar va ikkilamchi belgilar rivojlanadi, spermatogenez nazorati amalga oshiriladi. Testosteron oqsil sinteziga yordam berib (anabolik2 ta'sir) oqsil olmashinuviga kuchli ta'sir ko‘rsatadi, buyrak naychalarida suvni, kalsiy, natriy, xlor ionlari va boshqalarni reabsorbsiyasini kuchaytiradi. Testosteron ishlab chiqarish gipofizning oldingi bo‘lagining gonadotrop (lyuteinizatsiyalovchi) gormoni bilan boshqariladi. Jigarda testosterondan (peshobda aniqlanadigan) androsteron (10 marta kam faol) xosil bo‘ladi. Qon zardobida aylanib yuruvchi testosteronni ng 
taxminan 65% jigarda sintezlanuvchi spetsifik globulin bilan bog‘langan bo‘ladi. Androgenlarning faolligi ba'zan biologik yo‘l bilan aniqlanadi. Sinalayotgan preparat axta qilingan xo‘rozga kiritiladi va atrofiyaga uchragan toji soqolchasining tiklanishi kuzatiladi. Bitta ta'sir birligi (1 TB) faolligi bo‘yicha 0,1 mg kristallik androsteronga mos keladi. Tabobat amaliyotida sintetik (kimyoviy tuzilishiga qarang) yo‘l bilan olinadigan testoste-ronning efirlari: testosteron p r ye p i o n a t va t ye s t e n a t (testosteron enantat) keng qo‘llaniladi. Ikala preparat kuchli androgenlik va anabolik faollikga egadir. Testenat testo-steron propionatdan ta'sirining 
astasekin rivojlanishi, ammo anchagina davomliligi bilan farq qiladi. Testosteron propionatni ikki kunda 1 marotaba, testenatni esa 3,4 xaftada 1 marta kiritiladi. Ikkala preparatni ham yog‘li eritma shaklida mushakka kiritish uchun chiqariladi. Ichilganda ular kam samarador, chunki jigarda tez parchalanadi.
Sintetik androgen bo‘lgan m ye t i l t ye s t ye r o n kimyoviy tuzilishi va biologik ta'siri bo‘yicha xuddi testosteronga o‘xshash, ammo faolligi bo‘yicha undan bir necha marta sustroq. Metiltestosteronning ustunligi uni ichilganda ham samarador ekanligidadir. Uni tablet,kasini til ostiga (sublingval) tamomila so‘rilib bo‘lguncha saqlash eng ratsional (maqul) dir.
1 Grekchadan andros -erkak kishi, genos – urug‘ 
2 Grekchadan anabole - ko‘tarilish 
Androgen faollikga ega bo‘lgan preparatlarni erkaklar jinsiy bezlari funksiyasining yetishmovchiligida (jinsiy yetilmaganlik, impotensiya va boshqa buzilishlarda) xamda ayollarning sut bezlari va tuxumdonlar rakida, dismenoreya, klimakterik (60 yoshgacha) buzilishlarda qo‘llaniladi. 
Androgenlar noxush ta'sirotlar chaqirishlari mumkin. Ayollarda muskulinizatsiyalovchi ta'sir (virilizm2) tovushni dag‘allashishi, tuklarni erkakcha tipda o‘sishi va boshqalar. Organizmda ortiqcha suv va natriy ionlarini ushlanib qolishi mumkin. Metiltestosteron ta'sirida sariqlik rivojlanishi mumkin.