Urganch davlat universiteti X. R. Matyoqubov, J. K. Tojiyev texnologiya va dizayn

I.5. Konstruksion material sifatida qurilishda, mebel va duradgorlik 
buyumlarida, musiqa asboblarida, ro`zg`or asbob-anjomlari ishlab chiqarishda 
buyumlarga xomashyo tanlash. 
Musiqiy asboblarni ishlab chiqarish uchun yog`och turlari –
 an‘anaga ko`ra, 
musiqa  asboblari  yuqori  sifatli  rezonans  xususiyatlariga  ega  materiallardan 
tayyorlanadi, ular tabiiy muhitda ko`p yillar davomida akustik fazilatlarni va barqaror 
tuzilmani  saqlab  qolish  uchun  eskirgan.  Rezonansli  daraxt  faqat  sovuq  mavsumda 
yig`ib olinadi. Qoraqarag`ay va archa musiqiy xususiyatlariga ko`ra noyobdir. Ovoz 
pultini  yaratish  uchun  deyarli  barcha  musiqa  asboblari  uchun  xomashyo  archadan 
olinadi.  Mutaxassislar  rezonansli  o`tin  deb  ataladigan  narsalarga  alohida  e'tibor 
berishadi.  Daraxt  tanasida  kamchiliklar  bo`lmasligi  va  bir  xil  ko`p  yillik  halqalarga 
ega  bo`lishi  kerak.  Musiqiy  asboblarni  ishlab  chiqarishda  yog`ochning  rezonans 
xususiyatlari  juda  katta  ahamiyatga  ega.  Bunday  holda,  Kavkaz  va  Sibir  sadrining 
archa  magistrali,  boshqa  archalarga  qaraganda  ko`proq  mos  keladi,  chunki  ularning 
radiatsiya  kuchi  eng  katta.  Shuning  uchun  ushbu  turdagi  yog`och  turlari  GOSTga 
kiritilgan. Musiqiy asboblarni yaratishda zarur talablardan biri daraxt tanlashdir. Ko`p 
asrlar davomida ustalar uchun katta qiziqish bu qoraqarag`aylarning rezonansli turlari 
edi.  Kerakli  sifatli  xom  ashyoni  sotib  olish  juda  qiyin  edi,  shuning  uchun 
hunarmandlar  asboblarni  tayyorlashda  mustaqil  ravishda  yog`och  yig`ish  bilan 
shug`ullanishlari kerak edi. Ko`p vaqt oldin, kerakli xususiyatlarga ega bo`lgan archa 
o`sadigan  joylar  ma‘lum  bo`ldi.  Yigirmanchi  asrning  rus  yo`nalishidagi  asosiy 
skripka  ustasi  E.  F.  Vitachek  o`z  asarlarida  archa  o`sadigan  hududlarni  belgilab 
bergan. Sakson va Bogemiya turlarida ko`p miqdordagi smolalar iste‘mol qilindi, uni 
yuqori  darajadagi  asboblarni  ishlab  chiqarishda  ishlatib  bo`lmaydi...  Italiya  va 
Tiroldan  olingan  archa  eng  yaxshi  xom  ashyo  hisoblanardi.  Italiyadagi  Fume 
yaqinidagi  tog`larda  o`rmonlar  zo`rg`a  o`sadi.  Shuning  uchun,  qoraqarag`ay 
Italiyadan  emas,  balki  Xorvatiya  yoki  Bosniyadan  kelgan  deb  taxmin  qilishimiz 
mumkin.  Shuningdek,  qoraqarag`ay  Italiyadan  kelgan  usta  uchun  olib  kelingan 
qo`shimcha hudud - bu Qora dengiz port shaharlari - Rossiya, Kavkaz va Karpatning 
qoraqarag`aylari  bo`lgan.  Vitachek  yozganidek,  N.  Amati  ishlaganligi  sababli, 
qoraqarag`aylar og`irroq, zichroq va qo`pol vositalar ko`pincha asboblarning haddan 
tashqari ustunlarida ishlatiladi va zarang, aksincha, past zichlikka ega. Bu juda yaxshi 
kombinatsiya:  ovoz  inson  ovoziga  o`xshaydi.  Italiyalik  hunarmandlar  har  doim 
shunchaki zarang va archa daraxtining bunday kombinatsiyasidan foydalanishgan. 
 
Biroq, qoraqarag`ay bunday xususiyatlarga ega bo`lishi mumkin, agar u dengiz 
sathiga nisbatan to`g`ri darajada o`ssa, ya'ni Alp tog`lari yoki Kavkazda. Kavkaz va 
Kichik  Osiyoning  baland  tog`larida  bir  kilometrdan  ikki  yarimgacha  balandlikda 
o`sadigan ―Picea orientalis‖ zoti, o`zining sifati bilan Yevropa tog`laridagi eng yaxshi 
archa  turlariga  o`xshaydi.  Yigirmanchi  asrning  boshlarida  taniqli  rus  skripkalari 

---

- 45 - 
 
ishlab chiqaruvchilari asboblarni yaratish uchun ko`p hollarda Kavkazdan archa olib 
ketishgan.