Urganch davlat universiteti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA  

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

 

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI 

                                                                                                   

                                                                                                    Qo`yozma huquqida 

                                                                                                   UDK  372.894 

 

 

ABDULLAYEVA  NAZOKAT  BAXTIYAROVNA 

 

 

 

Akademik litsey va kasb hunar kollejlarida tarix fanini o`qitishda tadqiqotlar 

texnologiyasidan foydalanishning ilmiy-uslubiy asoslari. 

 

 

5A120302- Umumiy tarix 

(mintaqalar va yo’nalishlar bo’yicha)

 

 

 

Magistr akademik darajasini olish 

 uchun yozilgan dissertatsiya 

 

 

 

 

 

Ilmiy rahbar : 

t.f.n.  Abdullayev T.P 

 

 

 

2 

 

 

MUNDARIJA 

     

KIRISH............................................................................................................... 

3–9 

I.BOB. AKADEMIK LITSEY VA KASB HUNAR KOLLEJLARIDA 

TARIX FANI USLUBIYOTI TAHLILI........................................................... 

 

10–31 

1.1 

Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tarix fani 

mazmuni.............................................................................................................. 

 

10– 20 

1.2.  Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tarix fanini o`qitishda 

qo`llaniladigan uslub va vositalar....................................................................... 

 

21–31 

II-BOB. TADQIQOTLAR TEXNOLOGIYASI TARIX FANI 

USLUBIYOTINI TAKOMILLASHTIRISH OMILI SIFATIDA................... 

 

32–63 

2.1. Tadqiqotlar texnologiyasining mohiyati va ta’limiy imkoniyatlari............... 

32–44 

2.2.  Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tarix fanini o`qitishda 

tadqiqotlar texnologiyasini qo`llash  uslubiyoti.................................................... 

 

44–56 

2.3. Tajriba-sinov natijalari………………….......................................................  56–63 

III-  BOB. TADQIQOTLAR TEXNOLOGIYASINI TARIX FANIDA 

QO`LLASHDA 

AXBOROT 

TEXNOLOGIYALARIDAN 

FOYDALANISH................................................................................................. 

 

 

64–74 

3.1.  Dasturlangan kompyuter texnologiyalarining tadqiqotlar texnologiyasini 

qo`llashdagi o`rni................................................................................................... 

 

64–68 

3.2. 

Tadqiqotlar texnologiyasida internet resurslaridan foydalanish 

imkoniyatlari......................................................................................................... 

 

69–74 

XULOSA…….......................................................................................................  75–78 

ADABIYOTLAR RO`YXATI............................................................................  79–85 

ILOVALAR..........................................................................................................  86–91 

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

KIRISH 

Dissertatsiya mavzusining  asoslanishi va  dolzarbligi:  O`zbekiston 

Respublikasining  “Ta’lim  to`g`risida”  Qonuni  va  “Kadrlar  tayorlash  milliy 

dasturi”  yosh  avlodni  tarbiyalashning  asosiy  istiqboli  va  ta’limni  tubdan  isloh 

qilishning asosiy yo`nalishlari ko`rsatib berildi. 

Tarix  darslari  o`quvchilarda  Vatanimiz  tarixiga  hurmat  uyg`otish,  uni  chuqur  va 

xolisona  o`rganish,  har  bir  tarixiy  davr  haqida  o`z  tushunchasiga  va  fikriga  ega 

bo`lish,  tarixiy  voqelikka  o`z  munosabatini  erkin  bildira  olish,jahon  mamlakatlari 

tarixi va ularning taraqqiyot bosqichlarini o`rganish va ularni baholay olish, tahlil 

qilish  singari  ko`nikmalarni  shakllantiradi.  Erkin fikrlay oladigan va o`z 

qarashlarini erkin ifodalay oladigan o`quvchilarni tarbiyalashda esa dars jarayonida 

yangi interaktiv metodlardan foydalanish qo`l keladi

 

Ilmiy  ishning  dolzarbligi  shundaki  unda  aynan  Akademik  litsey  va  kasb-

hunar  kollejlarida  tarix  fanini  o`qitishda  qo`llaniladigan  yangi  pedagogik 

texnologiyalar va interaktiv metodlar,o`qitishning zamonaviy vositalarinig bugungi 

kunda  qo`llanilishi  tahlil  qilinib,  ta`lim  tizimida  yangi  metod  hisoblangan  

tadqiqotlar texnologiyasining  ta`limiy  imkoniyatlari,  tadqiqotlar  texnologiyasi 

bo`yicha  didaktik  jarayonni  loyihalashtirish  masalalari  ochib  berilgan.  Akademik 

litsey va kasb-hunar kollejlarida tadqiqotlar texnologiyasini qo`llash bo`yicha 

uslubiy tavsiyalar ishlab chiqilgan. 

Tadqiqotlar yoki loyiha texnologiyasining boshqa texnologiyalardan 

afzalligi nimada? Bu metod, birinchidan, bugungi kun ta`lim tizimidagi eng o`tkir 

muammolardan biri bo`lgan-motivatsiya muammosini yechishga yordam beradi. 

An`anaviy uslublar yordamida o`quvchini o`qishga jalb etish mushkul, nafaqat past 

o`zashtiruvchilar, balki iqtidorli o`quvchilar ham  bunday darslarda zerikishadi. 

Shuning uchun ham darslarda yangi ma’lumotlarni o`zlashtirish jarayonlarida 

o`quvchilar oldiga hammani birdek jalb eta oladigan muammoli vaziyatlarni ilgari 

surish kerakki, bu muammoning yechimi oldindan ma’lum bo`lmasligi va uni hal 

qilish uchun har bir o`quvchidan izlanish va ijodiy faoliyat talab etsin. 

 

 

 

4 

Ikkinchidan,  bu  texnologiya  natijasida  individual-yo`naltirilgan  o`qitish 

tamoyillari 

shakllanadi. 

Chunki 

ta’lim 

oluvchilar 

o`z 

qiziqishlari 

va 

imkoniyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  o`zlariga  yoqqan  ish  bilan  mashg`ul  bo`la 

olishadi. 

Uchincnidan,  loyihalarni  bajarish  jarayonida  o`quvchilar  mustaqil 

izlanishga,  manbalar  izlash  va  ulardan  foydalanishga,  tahlil  qilish,  xulosa 

chiqarish,  umumlashtirish  va  oldin  egallagan  bilim  va  ko`nikmalarini  amalda 

qo`llash  singari  ko`nikmalarga  ega  bo`ladilar.  O`quv loyihalarni bajarish 

jarayonida ular o`z oldilariga maqsad qo`yish va bu maqsadga erishish yo`lida 

muammolarni echish, to`siqlardan o`tishga o`rganadilar. 

To`rtinchidan, tadqiqotlar texnologiyasi zamonaviy kompyuter 

texnologiyalari va axborot vositalari bilan chambarchas bog`liq. Bular elektron 

ta’lim resurslari , qidiruv tizimlari, elektron konferensiyalar, viktorinalar, 

olimpiadalardir. 

Bugungi  kun o`qituvchisi  o`quvchilarga shunday ta’lim berishi kerakki, ular 

o`zgarayotgan zamonga yumshoq va tez moslashish, yangi muammolarni ilg`ab, 

ularni yechish yo`llarini topa olish, qiyinchiliklar oldida esankirab qolmasliklari 

kerak. Ta’limga innovatsion  yondoshish va ta’lim olishda  amaliy-ijodiy 

ko`nikmalarni shakllantirish ushbu vazifaning yechimidir. 

Loyiha”-  proyekt so`zi lotincha “projektus” so`zidan olingan bo`lib, “olg`a 

surilgan”,” ko`zga tashlanuvchi” degan ma’nolarni anglatadi.  Ta`limda loyihalash 

texnologiyasi - bu o`quvchilarning faol o`rganish, kreativ fikrlash va bir vaqtning 

o`zida shaxsiy sifatlarning shakllantiruvchi didaktik vositadir. Ushbu 

texnologiyaning asosini mustaqillik, izlanuvchanlik va natijaviylik tashkil qiladi. 

Tadqiqot obyekti  va predmetining belgilanishi.  Mazkur dissertatsiya 

ishining obyekti  akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida didaktik jarayon 

xususiyatlari, ya’ni tarix fanini o`qitish uslubiyoti hisoblanadi. Tadqiqot predmeti 

akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tarix fanini o`qitish shakl, uslub va 

vositalari: didaktik jarayonda tadqiqotlar texnologiyasining ta’limiy imkoniyatlari 

 

 

5 

hisoblanadi. 

Tadqiqot  maqsad  va  vazifalari  Magistrlik dissertatsiyasidan ko`zlangan 

asosiy maqsad bugungi kunda bizning ta`lim tizimimiz uchun yangi metod 

hisoblangan tadqiqotlar texnologiyasining ta`limiy imkoniyatlarini ochib berish, 

ushbu metoddan foydalanish ta’lim samaradorligini, ta’limning hayotga, 

amaliyotga yaqinlashtirishini ko`rsatib berish va aynan, akademik litsey va kasb –

hunar kollejlarida tarix fanini o`qitishda  tadqiqotlar texnologiyasining afzalligini 

ko`rsatib berishdan iborat.  Magistrlik dissertatsiyasining vazifasi quyidagilardan 

iborat: 

1. Ilmiy tadqiqot mavzusiga oid ilmiy-nazariy, amaliy manbalarni tadqiq qilish. 

2. Tadqiqot metodlarini belgilash. 

3. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tarix fani o`qitilishining amaldagi 

ahvolini o`rganish va xulosalarni umumiylashtirish. 

4. Magistrlik dissertatsiyasini bajarish davomida o`tkazilgan tajriba-sinov natijalari 

asosida tarix fanini o`qitishda tadqiqotlar texnologiyasini qo`llash bo`yicha uslubiy 

tavsiyalar ishlab chiqish. 

Mavzu bo`yicha qisqacha adabiyotlar tahlili.  Bir  asr  oldin  pedagoglar 

ta`lim  berishda  qattiq  nazorat,  ijodiy  jarayonni  cheklash  ta`lim  oluvchida 

o`rganshga  va  o`qishga  bo`lgan  qiziqishni  so`ndiruvchi  omil  ekanligini  anglab 

yetdilar.  Aynan shu vaqtdan boshlab “erkin tarbiya” g`oyalari tug`ila boshladi. 

Garchi erkin tarbiya haqidagi qarashlar va g`oyalar turli-tuman bo`lsada ularning 

barchasida o`quvchining ijodiy fazilatlarini rivojlantirish, unga olamni o`rganishda 

o`z shaxsiy tajribasiga ega bo`lish g`oyasi mujassam edi. Fransiyada (A.Bine), 

Germaniyada (B.A.Lay, E.Meyman ),Shvetsariyada (E.Klapared), Belgiyada ( 

O.Dekroli), AQShda (E.Torndayk) va boshqalarning olib borgan izlanishlari bu 

sohada ijobiy natijalarni ko`rsatdi. 

Hamkorlilda  o`qitish  g`oyasi  XX  asr  boshlarida  amerikalik  tadqiqotchi 

pedagoglar  E.Parxerst  (“Dalton-plan”),  J.Devey,  V.X.Kilpatrik  (“  metod 

proyektov”)[62,2]  izlanishlarida  ilk  bora  tilga  olina  boshlangan.Bu  metod  1919 

 

 

6 

yilda AQShda to`liq shakllandi. Rossiyada u V.X.Kilpatrikning “

Метод проектов. 

Применение  целевой  установки    педагогическом  процессе.  ”(1925  y)  asari 

nashridan keyin ommalashdi. Ta’limni tadqiqotlar texnologiyasi orqali tashkil etish 

g`oyasi Rossiyada amerikaliklar bilan bir vaqtda paydo bo`ldi.S.T.Shatskiy 

rahbarligida kichik bir pedagogik  guruh bu metodni ta’lim berishda qo`llay 

boshladilar. 

Tadqiqotlar texnologiyasi  Rossiyada  30-yillargacha  keng  qo`llanildi,  lekin 

BKP(b)  MK  ning  qarori  bilan1931yilda  bu  metod  tanqid  qilinib,  keyinchalik  uni 

boshqa  qo`llashga  harakat  qilmadilar.  Bu  loyihaning  nazariy  jihatdan  to`liq 

o`rganilmaganligi, uning  ta’lim imkoniyatlari to`liq ochilmaganligi va shu davrda 

o`qituvchilarning  uni  qo`llashdagi  tajribasizligi  tadqiqotlar texnologiyasinig 

unitilashiga olib keldi. Lekin, ayni vaqtda boshqa rivojlangan davlatlarda bu metod 

nazariy va amaliy jihatdan takomillashtirilib, rivojlantirib borildi.Bugun tadqiqotlar 

metodi zamonaviylashgan ko`rinshda  yana amalda qo`llanilmoqda. O`qituvchi va 

uslubchilarning

 

oldida 

turgan 

asosiy 

vazifa 

loyiha 

yoki 

tadqiqotlar 

texnologiyasinig  xalq  ta’lim  va  o`rta  maxsus  ta`lim  tizimida  qo`llanilish 

masalalarini  hal  etishdir.  Bu  metodni  o`rganish  va  o`zlashtirish  bugundi  kun 

zamonaviy  talim  berish  sohasida  yana  bir  yangi  pedagogik  texnologiyaning 

o`zlashritilishiga  va  shu  orqali  kelajak  avlodga  individual  yo`naltirigan  ta`lim 

berish  masalsini  yechishga  katta  yordam  beradi.  Bugungi  kunda  bu  tadqiqotlar 

yoki  loyihalar  metodini  Rossiyada  I.D.Chechel[63,24-31],  T.D.Novikova[64]; 

xorijiy  tillarni  o`qitishda  E.S.Polat[65,24-31],  I.Ye.  Brusnikina,  T.A  Voronina, 

A.I.Savenkov,L.V.Nasonkina; 

informatika 

darslarida 

N.Yu. 

Paxomova, 

I.S.Sergeev, 

G.A.Fyodorova; 

tarix 

darslarida 

G.A.Kropanova[77], 

N.I.Shevchenkolar va boshqalar faol qo`llab kelmoqdalar. 

E.S.Polat o`z ish tajribasida telekommunikatsion loyihalarni qo`llashga katta 

e’tibor qaratadi. 80-yillarning boshlarida paydo bo`lgan telekomunikatsion tizimlar 

bugungi kun ta`lim tizimida keng qo`llanilmoqda. Xalqaro tajriba shuni 

ko`rsatadiki, tizimda ta`lim oluvchilar uchun maxsus tashkil etilgan hamkorlikdagi 

 

 

7 

faoliyat katta natijalar berishi mumkin[39,25-27]. 

T.D.Novikova o`zining “

Проектные технологии на уроках и вне урочной 

деятельности”  maqolasida  telekommunikatsion  loyihalarnig  o`ziga  xos  jihati 

sifatida  shuni  ko`rsatadiki,  unda  tarmoqlararo  va  hududlararo  ma’lumotlar 

jamlangan  va  bu  ma`lumot  to`plash,  analiz  qilish  imkoniyatlarini  oshiradi,  o`z 

navbatida  o`rganilayotgan  muammoni  boshqa  hududlar  bilan  taqqoslash, 

muammoning yechimini izlashda bir qancha qulayliklar tug`diradi[66,69-71].    

I.D.Chechelning ishlari tadqiqotlar loyihasi texnologiyasiga bag`ishlangan. 

Muallifning fikricha, loyihalash jarayonjda o`qituvchi uchun eng mushkuli 

mustaqil konsultant rolini bajarish va agarda o`quvchilar muammoning yechimiga 

noto`g`ri yo`l bilan borayotgan bo`lsa ham bunga aralashmaslikdir[63,24-

31].Tadqiqotlar yoki loyiha texnologiyasining  tarix darslarida   qo`llanilish 

amaliyotida Rossiyada xizmat ko`rsatgan o`qitivchi Galina Arkadyevna 

Kropanyovaning tajribasi juda muhimdir. U bu metoddan juda ko`p yillar 

davomida foyalanib,  uni takomillashtirib,  bugungi kunda tarix fanini o`qitishda 

katta yutuqlarga erishgan. 

Lekin, mavjud tajriba va yutuqlarga qaramasdan hali bu texnologiya orqali 

o`quvchilar loyihalarini baholash , uni xalq ta`limi, o`rta maxsus ta`lim tizimida 

qo`llashni tashkil etish masalalari ochiq turibdi. 

Tadqiqotda qo`llanilgan uslublarning qisqacha tavsifi.  Mazkur tadqiqot 

ishini  

bajarish  davrida ilmiy-nazariy, tarixiy, uslubiy manbalar tahlili, kuzatish, suhbat, 

eksperiment kabi uslublardan foydalanildi.  

Tadqiqot natijalarinig nazariy va amaliy ahamiyati: Akademik litsey va 

kasb-hunar kollejlarida tarix fanini o`qitish samaradorligini oshirishda tadqiqotlar 

texnologiyasidan foydalanishning ahamiyatining  ochib berilishi va ushbu 

texnologiyani qo`llash bo`yicha uslubiy tavsiyalarning ishlab chiqilganligi ishning 

amaliy ahamiyatini belgilaydi.  Mazkur tadqiqot ishi  natijalaridan bakalavriyat va 

magistraturada ilmiy tadqiqotlar olib borishda, shuningdek, akademik litsey va 

 

 

8 

kasb-hunar kollejlarida tarix fani o`qituvchilari tomonidan pedagogik jarayonlarni 

tadqiqotlar texnologiyasi bo`yicha tashkil qilishda foydalanish mumkin. 

 

Tadqiqotning ilmiy yangiligi:  Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida 

tarix fani uslubiyotida yangi metod hisoblangan tadqiqotlar texnologiyasi  dars 

samaradorligini oshirishda, fanni to`liq ozlashtirishda o`qituvchi va o`quvchi 

uchun muayyan imkoniyatlar yaratadi: 

1.  Tadqiqotlar  texnologiyasi bu o`quv jarayonini hayot bilan, amaliyot bilan 

bog`lashda juda qulay metoddir 

2.  Ushbu texnologiya o`quvchilarda mustaqil ishlash, izlanuvchanlik, o`z oldiga 

maqsad qo`yish va maqsadli harakat qilish, muammolarni yechish , hamkorlikda 

faoliyat olib borish va boshqa foydali ko`nikmalarni shakllantiradi 

3.  Tadqiqotlar  texnologiyasi o`z ichiga o`qitishning barcha interaktiv metodlarini 

jamlagan holda mashg`ulotni tashkil  qilish imkoniyatini beradi 

4. Tarix darslarida bu texnologiyadan darsda va darsdan tashqari mustaqil ishlarni 

bajarishda foydalanish yuqori samara beradi 

5.  O`quvchilarda turli axborot manbalari bilan ishlash, ularni tahlil qilish, ularga 

tanqidiy yondashish ko`nikmalarini shakllantiradi 

6. O`quvchilarda ijodkorlik, yaratuvchanlikni tarbiyalaydi 

7.  Ushbu texnologiya o`quvchilarning kelajakdagi tadqiqotchilik ishlariga zamin 

yaratadi 

8.  Loyihalarning turi va bajarilish muddatiga ko`ra har –xilligi ularni doimiy 

qo`llash va tarixning har bir bo`limini o`quvchilar tomonidan mustaqil 

o`zlashtirilishini ta’minlaydi. 

Bu texnologiya shiddat bilan rivojlanayotgan zamonda yashovchi va zamon 

shiddati bilan teng harakat qiluvchi faol, har tomonlama komil avlodni 

tarbiyalashda juda qo`l keladi. 

Tadqiqotning gipotezasi shundan iboratki, 

-  agar akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tarix fanini o`qitishda 

tadqiqotlar texnologiyasidan foydalanilsa; 

 

 

9 

-  bunda o`quvchilarning mustaqil-tadqiqotchilik faoliyati mantiqiy izchilikda 

tizimli tashkil qilinsa; 

-  o`qituvchining uslubiy-texnologik mahorati takomillashtirilsa DTS 

talablariga mos intelektual rivojlangan ma`naviyatli avlod ta’lim tarbiyasi 

jarayonida salmoqli ko`rsatkichlarga erishish mumkin. 

Bu texnologiya shiddat bilan rivojlanayotgan zamonda yashovchi va zamon 

shiddati bilan teng harakat qiluvchi faol, har tomonlama komil avlodni 

tarbiyalashda juda qo`l keladi. 

Dissertatsiya  tarkibining qisqacha tavsifi.  Tadqiqot ishi kirish, uch bob, 

xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati va ilovadan iborat. Ishning hajmi 83  

bet. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 

I.BOB. AKADEMIK LITSEY VA KASB -HUNAR KOLLEJLARIDA 

TARIX FANI USLUBIYOTI TAHLILI. 

 

1.1.Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tarix fani mazmuni. 

 

 

Uzluksiz ta’limning bir bosqichi hisoblangan O`rta maxsus va kasb-hunar 

ta’limini amalga  oshiruvchi Akademik litsey va Kasb-hunar kollejlarida ta’lim 

sifatini oshirish, ta’lim berishda yangi pedagogik texnologiyalardan , zamonaviy 

o`qitish vositalaridan foydalanib, mustaqil fikrlovchi, o`z fikrini erkin ifoda eta 

oladigan, keng dunyoqarashga, chuqur bilimga ega yoshlarni tarbiyalash uchun bir 

qator ishlar amalga oshirilmoqda. 

O`quv rejalari bo`yicha hozirgi davrda tarix fani uchun akademik litseylar va 

kasb-hunar kollejlari uchun 160 soat ajratilgan, yani “O`zbekiston tarixi”- 80 soat, 

“Jahon tarixi”-80  soat. Shundan “O`zbekiston tarixi” fanida nazariy ya`ni ma’ruza 

darslari 74 soat, amaliy mashg`ulotlar 6 soat, “Jahon tarixi” fanida esa 80 soat 

mashg`ulotning hammasi nazariy ya`ni ma`ruza shaklida o`qitilishi 

rejalashtirilgan[9,44].  

Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari ta’lim tizimining 1,2-kurslarida 

tarix kursi quyidagi ketma-ketlikda o`qitish ko`zda tutilgan: 

I kurslarda  O`zbekiston  va jahon tarixining  1917-1991yillardagi davri 

o`rganiladi. Ushbu kursda o`quvchilar  Turkistonda sho`rolar istibdodining 

o`rnatilishi, Turkiston Muxtoriyati, milliy ozodlik harakatlari, sovet 

hokimiyatining 1929-30 yillarda yuritgan siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ma’rifiy 

siyosatini qiyosiy tahlil qila olish va uning mustamlakachilik mohiyati, 

O`zbekistonning ikkinchi jahon urushidagi ishtiroki, O`zbekiston Respublikasi 

mustaqilligi uchun kurash, Mustaqillik Deklaratsiyasi va uning mohiyati haqida 

tarixiy bilim va ko`nikmalarga ega bo`ladilar. 

Jahon tarixi kursida esa  o`quvchilar  Birinchi jahon urushi, uning mohiyati, 

1917-1939-yillardagi G`arb va Sharqning asosiy davlatlari taraqqiyoti, Jahon 

 

 

11 

iqtisodiy inqirozi, ikkinchi jahon urushining boshlanish sabablari va uning 

oqibatlarini o`rganadilar va kerakli bilim va ko`nikmalarga ega bo`ladilar. 

II-kursda tarix fanini o`rganishda O`zbekiston  va  tarixining 1991-2010 yillardagi 

voqealar bilan tanishadilar.  O`zbekiston davlat mustaqilligining qo`lga kiritilishi, 

O`zbekistonning o`ziga xos taraqqiyot yo`li, O`zbekiston Respublikasi 

Prezidetining iqtisodiyot, siyosat, mafkuraga oid asarlarida ilgari surilgan g`oyalar, 

bozor iqtisodiyoti sharoitida mustaqil O`zbekiston Respublikasi rivojlanishining 

umumiy xususiyatlari, dunyo xalqlari oldida turgan jahonshumul muammolar, 

ularni bartaraf etish vazifalari, hozirgi davrda O`zbekistonning madaniy-ma’maviy 

taraqqiyoti, O`zbekistonda demokratik davlat qurish, demokratik va fuqarolik 

jamiyatini barpo etish, ma`naviy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirish masalalarini 

o`rganib kerakli bilim va ko`nikmalarga ega bo`ladilar. 

Jahon tarixining II kurslar uchun mo`ljallangan qismi 1945-2010-yillarni o`z 

ichiga oladi: huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatining shakllantirish  

qonuniyatlari va turli mafkuralar kurashi, G`arb va Sharqdagi ozodlik harakatlari, 

1945-1991-yillardagi dunyo tarixi, “sovuq urush”ning mohiyati, mustabid, totalitar 

tuzum  halokati, 1991-2010- yillardagi yangi demokratik davr. 

Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 13-mayda qabul qilgan “Ozbekiston 

Respublikasida o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish chora  -  tadbirlari 

to’g’risida”gi qaroridan  [3 ]  kelib chiqib, akademik litseylarda mazkur fan 

chuqurlashtirilgan holda o’rganib kelinmoqda. O’quv rejalari bo’yicha hozirgi 

davrda “O’zbekiston tarixi” faniga akademik litseylarda tarix fani chuqurlashtirilib 

o’tiladigan guruhlar uchun 428 soat ajratilgan[10,5].  

Akademik litseylarda tarix fani chuqurlashtirilgan 1,2,3-kurslarida 

O’zbekiston tarixi fani O`zbekistonning eng qadimgi davridan boshlab to bugungi 

istiqlol yillarigacha bo`lgan davrni qamrab olgan. 

1-kursda O`zbekiston tarixi fanida  O’zbekiston hududida eng qadimgi davrdan to  

1917-yilgacha  bo`lgan davri o`rganiladi.  Bu davrni o`rganish jarayonida 

o`quvchilar maktabda 5-sinfdan 9-sinfgacha o`rgangan O`zbekiston tarixi fanidan 

 

 

12 

olgan bilimlarini takrorlab, mustahkamlab boradilar. I kursda o`quvchilar:    

-  O’rta Osiyo hududida eng qadimgi davr  -  Qadimgi tarixning davr va 

bosqichlari.  O’zbekiston hududida davlatchilikning shakllanishi va dastlabki 

taraqqiyot bosqichlari. Zardushtiylik. O’rta Osiyoga eron –  ahamoniylari va 

yunon–makedon qo’shinlarining bostirib kirishi va ularga qarshi xalq kurashi. 

Buyuk ipak yo’li va uning tarixiy ahamiyati  

-  O’rta asrlarda yerga egalik qilish munosabatlarining shakllanishi va 

rivojlanishi. Ilk o’rta asr davlatlari. VI – VII asrlarda madaniy hayot.  

- O’rta Osiyoning arab xalifaligi tomonidan fatx etilishi. Movarounnahr fatx 

etilishining iqtisodiy va ma’naviy oqibatlari. Xalq harakatlari.  

-  Xalifalikning zaiflashuvi, mustaqil  davlatlarning shakllana boshlashi. 

Ijtimoiy – siyosiy va iqtisodiy hayot.  

-  IX  –  XIII asr boshlarida madaniy hayot. Etnik jarayonlar va o’zbek 

xalqining shakllanishi   

-  Mamlakatimiz hududi mo’g’ullar istilosi  davrida. Xalq harakatlari. 

Chig’atoy ulusi.  

-  Amir Temur va Temuriylar davri. Amir Temur–markazlashgan davlat 

asoschisi. Temuriylar davrida mamlakatning ijtimoiy–siyosiy, iqtisodiy va 

madaniy hayoti. Temuriylar davlatining inqirozga yuz tutishi.  

-  Movarounnahrda Shayboniylar hukmronli davri. O’zbek xalqining etnik 

tarkibida sodir bo’lgan o’zgarishlar.  

-  Ashtarxoniylar davrida Buxoro xonligi. Buxoro xonligida siyosiy 

tarqoqlikning kuchayishi va uning oqibatlari. Buxoroda mang’itlar sulolasi 

hukmronligining o’rnatilishi.  

-  Xiva xonligi. Xonlikning  ijtimoiy  –  siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayoti. 

Xiva xonligida qo’ng’irotlar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi. XVI –  XIX 

asrning birinchi yarmida Qoraqalpoqlar.  

- XVIII – XIX asrning birinchi yarmida Qo’qon xonligi Qo’qon xonligining 

tashkil topishi. XVIII asrning ikkinchi yarmi –  XIX asr boshlarida Toshkent 

 

 

13 

bekligi. Markaziy Osiyo davlatlarining xalqaro munosabatlari.  

- XIX asr o’rtalarida O’rta Osiyo davlatlarining hududi, aholisi, ma’muriy – 

boshqaruv tizimi, ijtimoiy – iqtisodiy va madaniy hayoti.  

Rossiya imperiyasining O’rta Osiyoning bosib olishi va Turkistondagi 

mustamlakachilik siyosati. Turkiston general – gubernatorligi.  

-  XIX asr oxiri –  XX asr boshlarida Turkiston o’lkasi, Buxoro amirligi va 

Xiva xonlining ijtimoiy – siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayoti.  

-  XIX asr oxirlarida Turkistondagi milliy –  ozodlik harakatlari va uning 

ahamiyati. Jadidchilik harakati va uning Turkiston ijtimoiy –  siyosiy va madaniy 

hayotidagi ahamiyati. 1916 yilgi qo’zg’olon va uning oqibatlari, ahamiyati. 

Mustamlaka sharoitda Turkistonda madaniy hayotni o`rganadilar hamda, kerakli 

bilim va ko`nikmalarini mustahkamlab oladilar. 

O`zbekiston tarixining 2-kurs  o`quv dasturi O`zbekiston tarixining eng 

ziddiyatli va og`riqli davri bo`lgan 1917 – 1985-yillar tarixini o`rganishni nazarda 

tutadi. Ushbu kursda o`quvchilar: 

-  Turkistonda  Sovetlar  mustamlakachiligi istibdodining o’rnatilishi. 

Turkiston Muxtoriyatining tashkil etilishi, uning faoliyati va sovetlar tomonidan 

qonga botirilishi. O’lka xalqlarining milliy ozodlik, erk va mustaqillik uchun  

kurashlari.  

- Buxoro va Xiva Sovet Rossiyasining mustamlakasi. XXSR va BXSR-ning 

tashkil etilishi. Sovetlar istibdodiga qarshi qurolli harakatlarning yuzaga kelishi va 

uning oqibatlari.  

-  Sovet hokimiyatining 1920-1930 yillarda O’zbekistonda yuritgan siyosiy-

iqtisodiy, madaniy-ma’rifiy siyosati va uning shovinistik ulug’ davlatchilik 

siyosatini qiyosiy tahlil tahlil qila olish va uning mustamlakachilik mohiyati. 1930-

yillardagi qatag’onlik siyosati, uning fojeali oqibatlari. 1917-1940-yillarda 

Qoraqalpog’istonning ijtimoiy – siyosiy hayoti.   

- O’zbekistonning ikkinchi jahon urushidagi ishtiroki.  

-  Urushdan keyingi yillarda xalq xo’jaligining tinch qurulishga o’tishda 

 

 

14 

o’zbek xalqining fidokorona mehnati. Ziyolilarning qatag’on qilinishi va uning 

oqibatlari.  

-  1946–1970-yillarda O’zbekistonning ijtimoiy –  siyosiy hayoti. Paxta 

yakkahokimligining kengayishi va uning salbiy oqibatlari. Aholi turmush 

darajasidagi o’zgarishlar va muammolar. Ma’naviy madaniyatning rivojlanishidagi 

ziddiyatlar.   

-  1970–1985-yillarda O’zbekistonda Sovetlar uztibdodining yanada 

kuchayishi. Mamlakatdagi ijtimoiy–siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayot. 

-  Qoraqalpog’iston ASSRning 1946 –  1990 yillarda ijtimoiy –  siyosiy 

hayoti.  

- O’zbekistonda ijtimoiy – siyosiy inqirozning kuchayishini o`rganib, ushbu 

davr haqida o`z tushunchalarini shakllantiradilar va kerakli bilim va ko`nikmalarga 

ega bo`ladilar. 

O`zbekiston tarixining: 1985-2012-yillar ya`ni Mustaqillik arafasi va istiqlol 

yillarini o`z ichiga olgan davrini o`quvchilar 3-kursda o`rganadilar. Unda: