Urganch davlat universiteti turizm va iqtisodiyot fakulteti turizm va mehmonxona xo

2-rasm. Isikava diagrammasi
Adabiyotlarda bu diagramma shakli o‘xshash bo‘lganli uchun “baliq soyasi” yoki “baliq skeleti” deb yuritiladi.

Isikava diagrammasinig afzalliklari shundan iboratki, nafaqat ob’ektga ta’sir ko‘rsatayotgan omillar haqida, balki bu omillarning sabab-oqibat bog‘liqliklari haqida ham ko‘rsatma beradi.

Isikova diagrammasidagi gorizontal markaziy strelka tahlil qilayotgan ob’ektni tavsiflasa, unga qo‘shilayotgan katta strelkalar esa asosiy omillarni tavsiflaydi. Keyin esa har bir birinchi strelkaga ikkinchi darajali strelkalar qo‘shiladi va hokazo.

Diagrammani tuzishda bosh vazifa bu omillarning bir-biriga bog‘liqligida ularning qaysi biri qaysiga mosligini to‘g‘ri tanlay bilish talab etiladi.

Ko‘pchilik real holatlarda birinchi darajali strelka omillarini diagramma strelkasiga kiritishda Isikavaning o‘zi tavsiya etgan “besh M” (materials, machines, methods, measiring, men – materiallar, mashinalar, usullar, o‘lchash, odamlar) qoidasidan foydalanish mumkin.

3. “Nazorat kartasi”. Nazorat kartasi 1924 yilda U.Shuxart tomonidan tavsiya etilgan. U ingichka vertikal va gorizontal chiziqlar o‘tkazilgan setkali blanka qog‘oziga chiziladi.

4. “Gistogramma” Gistogramma parametrlarning aniq ko‘rsatkichlarini qaytarilish chastotasiga ko‘ra ma’lum bir vaqt (hafta, oy, yil) davomida tarqalish tasvirini ko‘rsatishda qo‘llaniladigan stolbalik grafikdir.

5. “Chetlanishlar diagrammasi”. Bu diagramma bir o‘zgaruvchan katta-likning (mahsulot sifati ko‘rsatkichi, texnologik jarayonlar parametrlari, sifatga sarf qilinayotgan xarajat va boshqalar) boshqasiga bog‘liqligini aniqlash uchun qo‘llaniladi. Bunday bog‘liqliklarni aniqlashda qo‘llanila-digan eng tarqalgan statistik usullardan biri korrelyatsiya koeffitsietini baholashga asoslangan korrelyatsiya tahlili hisoblanadi. Korrelyatsion bog‘liqlik ma’lum bir tenglamalar bilan ifodalanadi.

6. Tarqatish usuli. Bu usul buyum tavsiflarining chetlanish sabablarini aniqlashda qo‘llaniladi. Bu usulning asl mohiyati olingan tavsifni har xil omillarga bog‘liqligini hisobga olib qismlarga ajratish hisoblanadi. Bunda qaysi omilning buyum sifatiga qanday ta’sir ko‘rsatayotganligi aniqlanadi.

7. Nazorat varag‘i. Bu usuldan sifat va miqdor belgilari bo‘yicha nazoratda foydalaniladi. Nazorat varag‘i – bu qog‘oz blanka bo‘lib, unda nazorat qilinayotgan ko‘rsatkichlar va ularning miqdori qayd etiladi.