Urganch davlat universiteti turizm va iqtisodiyot fakulteti turizm va mehmonxona xo

Sertifikatlashtirish sxemasi

Sxe-ma-lar	Akkreditatsiya qilingan sinov laboratoriyalari-da sinov va muvofiqlik-ni tasdiqlashning boshqa usullari	Ishlab chiqarishni tekshirish(sifat sistemasi)	Sertifikatlashtiri-ladigan mahsulotning inspeksiya nazorati (sifat, ishlab chiqari sistemalari)
1	Nusxani (tip) sinash	–	–
1a	Nusxani (tip)sinash	Ishlab chiqarishning holati tahlili	–
2	Nusxani (tip) sinash	–	Sotuvchidan olingan namunani sinash
2a	Nusxani (tip) sinash	Ishlab chiqarishning holati tahlili	Sotuvchidan olingan namunani sinash ishlab chiqarishning holati tahlili
3	Nusxani (tip) sinash	-	Ishlab chiqaruvchidan olingan namunani sinash
3a	Nusxani (tip) sinash	Ishlab chiqarishning holati tahlili	Ishlab chiqaruvchidan olingan namunani sinash Ishlab chiqarishning holati tahlili
4	Nusxani (tip) sinash	-	Sotuvchidan olingan namunani sinash Ishlab chiqaruvchidan olingan namunani sinash
4a	Nusxani (tip) sinash	Ishlab chiqarishning holati tahlili	Sotuvchidan olingan namunani sinash Ishlab chiqaruvchidan olingan namunani sinash Ishlab chiqarishning holati tahlili
5	Nusxani (tip) sinash	Ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish yoki sifat tizimini sertifikatlashtirish.	Sertifikatsiyalangan sifat sistemasi nazorati (proizvodstva) Sotuvchidan yoki ishlab chiqaruvchidan olingan namunani sinash
6	Deklaratsiyaga ilova qilin-gan hujjatlarning unga mosligini ko‘rib chiqish	Sifat sistemasini sertifikatlashtirish	Sertifikatsiyalangan sifat sestemasi nazorati
7	Partiyani sinash
8	Har bir namunani sinash
9	Deklaratsiyaga ilova qilin-gan hujjatlarning unga mosligini ko‘rib chiqish
9a	Deklaratsiyaga ilova qilin-gan hujjatlarning unga mosligini ko‘rib chiqish	Ishlab chiqarishning holati tahlili
10	Deklaras iyaga ilova qilin-gan hujjatlarning unga mosligini ko‘rib chiqish		Ishlab chiqaruvchidan yoki sotuvchidan olingan namunani sinash
11	Deklaratsiyaga ilova qilin-gan hujjatlarning unga mosligini ko‘rib chiqish	Ishlab chiqarishning holati tahlili	Ishlab chiqaruvchidan yoki sotuvchidan olingan namunani sinash Ishlab chiqaruvchining holati tahlili

Korxonada MS ISO 9000 seriyadagi standartlar talabi bo‘yicha sifat menejmenti sistemasini shakllantirish ma’lum darajada moliyaviy resurslarni talab qiladi. Moliyaviy resurslar menejmenti rejalashtirish, tashkilotning maqsadga erishishi va sifat menejmenti sistemasining samarali faoliyatini qo‘llab-quvvatlash nazoratini ta’minlashni o‘z ichiga oladi.

Korxonada sifat menejmenti sistemasining samarali faoliyat yuritishni uning moliyaviy natijalariga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Xalqaro standartlar sifatga bo‘ladigan xarajatlarning uchta usulini ko‘rsatib o‘tadi. Bular quyidagilardan iborat.

1.Sifatga bo‘ladigan xarajatlarni kal’kulyatsiya qilish. Sifatga bo‘ladigan xarajatlar, bu usuldan foydalanganda ichki xo‘jalik faoliyati uchun zarur bo‘lgan xarajatlarga va tashqi ishlarga sarf bo‘lgan xarajatlarga bo‘linadi.

Quyidagilar ichki faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarga kiradi:

1. 
   profilaktika xarajatlari (nuqsonlarning oldini olish bilan bog‘liq hamma faoliyatlarga sarf bo‘ladigan xarajatlar);
   
2. 
   baholash uchun sarf bo‘ladigan xarajatlar (sinash, nazorat va sifatga talablarni bajarilishini baholash uchun tekshiruvlar);
   
3. 
   nuqsonlar tufayli bo‘ladigan ichki xarajatlar.
   

Nuqsonlar tufayli vujudga keladigan tashqi xarajatlar. Bu xarajatlarga tovar jo‘natilgandan keyin bo‘ladigan xarajatlar (mahsulot sifatining pastligi sababli ta’mirlash bilan bog‘liq xarajatlar, sifatsiz tovarni qaytarish va kafolatlash bilan bog‘liq xarajatlar, mahsulot sifatga chegirmalar qo‘llash bilan bog‘liq xarajatlar va boshqalar) kiradi.

2. Jarayonlar bilan bog‘liq xarajatlarni kal’kulyatsiya qilish usuli. Bu usuldan har qanday jarayonning muvofiqlik qiymati va nomuvofiqlik qiymatini tahlil qilishda foydalaniladi. Muvofiqlik qiymati – bu iste’molchilarning talabini qondirish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlardir. Nomuofiqlik qiymati – bu mavjud jarayonlarning buzilishi natijasida vujudga keladigan xarajatlardir.

3. Cifat pastligi tufayli vujudga kelgan xarajatlarni aniqlash usuli. Bu usuldan foydalanishda asosiy e’tibor sifatning pastligi natijasida vujudga keladigan ichki va tashqi nobudgarchiliklarga qaratiladi. Nobudgarchiliklar esa moddiy shaklda, moddiy bo‘lmagan shakllarda bo‘ladi.

Moddiy nobudgarchiliklar mahsulotning nuqsoni tufayli vujudga keladi.

Nomoddiy nobudgarchiliklar ham ichki va tashqi shakllarda bo‘lishi mumkin. Tashqi nobudgarchiliklar – bu mahsulotning sifati iste’molchi talabini qondirmasligi sababli, kelgusida mahsulot sotilish hajmining kamayishi bilan tushuntiriladi.

Ichki nobudgarchiliklar – bu mehnat unumdorligining pasayishi, ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish darajasining pastligi bilan bog‘liq nobudgarchilikdir.

Sifat bilan bog‘iliq xarajatlar korxonaning xarajatlarining ma’lum bir qismi hisoblanadi. Bu xarajatlarning kelib chiqishiga asosiy sabab sifat shakllanishi jarayonlarining normativ bo‘yicha sifat shakllanishi jarayonlarining shakllanishiga to‘liq mos kelmasligi natijasida vujudga keladi. Bunday nomuvofiqliklar nuqsonli tovar ishlab chiqarishga sabab bo‘ladi, bu esa xarajatlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ortishini keltirib chiqaradi.

Sifat menejmenti sistemasi ichki jarayonlari bilan bog‘liq to‘g‘ridan -to‘g‘ri xarajatlardan tashqari sifat menejmenti sistemasi doirasida jarayonlarning va mahsulot sifatining pastligi bilan bog‘liq xarajatlar ham bo‘ladi.

Xizmatlarning guruhlanishi belgilari xizmatlar boshqaruvi mexanizmlari va xarajatlar boshqaruv ob’ektlarida o‘z aksini topadi.

Xarajatlar boshqaruvi iqtisodiy mexanizmlarining ta’rifiga mos ravishda ular boshqariladigan va boshqaradigan xarajatlarga bo‘linadi.

Qo‘llanib kelinayotgan sifat boshqaruvi modeliga binoan xarajatlar sitemali (sifat menejmenti sistemasi doirasida tizimli jarayonlar) va sistemadan tashqari (sistemadan tashqari jarayonlar doirasida) xarajatlarga bo‘linadi.

Boshqariladigan xarajatlar deganda sifat menejment sistemasining boshqaruv ob’ektlari xarajatlariga aytiladi. Ular sistema ichidagi xarajatlar va ishlab chiqarish omillaridagi chetlanishlar bilan bog‘liq xarajatlarga bo‘linadi. Chetlanishlar bilan bog‘liq xarajatlarga brak (sifatsiz) mahsulot hisobiga bo‘ladigan va brak mahsulotni tuzatishga ketadigan xarajatlar kiradi.

Boshqaruv xarajatlariga marjinal xarajat, ya’ni tadbirlarni amalga oshirish bilan bog‘liq xarajatlar kiradi.

Boshqaruv sistemasidagi xarajatlarga xizmatlarda mavjud qoidalarni o‘zgartirish bilan bog‘liq xarajatlar kiradi.

Boshqaruv sistemasidan tashqari xarajatlarga ishlab chiqarish bo‘limlarida mavjud qoidalarni o‘zlashtirish bilan bog‘liq xarajatlar kiradi.

Quyidagi 27-rasmda sifat bilan bog‘liq xarajatlarning qanday guruhlanishi bo‘yicha ma’lumotlar keltirildi:

27-rasm. Sifat bilan bog‘liq xarajatlarning guruhlanishi.