Urganch davlat universiteti turizm va iqtisodiyot fakulteti turizm va mehmonxona xo

1-jadval

O‘zbekiston Respublikasiga 2005-2012 yillarda tashrif buyurgan fuqarolarning oqimi (rasmiy ravishda deklaratsiyadan o‘tgan, kishi hisobida)

№	Davlatlar nomi		O‘zbekiston Respublikasiga tashrif buyurgan fuqarolarning soni						2005-2012 yillardagi o‘sish (marta)
			2005 y		2007 y	2008 y	2009 y	2012 y
	MDH mamlakatlari
	Qozog‘iston		85466		234237	530203	864438	2461566	28,8
	Qirg‘iziston		21104		66720	161422	234407	402682	19,1
	Rossiya		30534		186169	820366	1065471	1456311	47,6
	Tojikiston		93005		118085	162002	189209	442042	4,7
	Turkmaniston		60507		93658	166894	231375	321317	5,3
	Uzoq chet el mamlakatlari
	Afg‘oniston	4396		13561		50823	50789	51108	11,6
	Buyuk BRITANIYA	903		2112		4475	6895	5243	5,8
	Germaniya	2549		9196		14858	22150	17358	6,8
	Isroil	699		4796		7209	7533	9519	13,6
	Hindiston	368		2177		5397	10728	36217	98,4
	Eron	3681		5087		7163	7859	8446	2,2
	Italiya	839		7264		9398	8831	7620	9,0
	Malayziya	133		4890		6441	5966	14790	111,2
	Janubiy Koreya	422		3166		37957	34713	65534	155,2
	AQSH	3602		6456		5618	6461	9175	2,5
	Turkiya	7053		28695		58461	75518	114718	16,2
	Fransiya	1635		8676		11920	12959	10790	6,5
	Yaponiya	1317		4809		5441	5127	3751	2,9

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasidan olingan ma’lumotlar asosida, muallif tamonidan tayyorlangan.

Kiruvchi turistik oqimlarning tarkibiy tuzilishi to‘g‘risidagi ma’lumotlarning tahlili bo‘yicha O‘zbekiston uchun ustuvor tashqi turizm xizmat bozorlari MDH mamlakatlaridan Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Rossiya va Turkmaniston davlatlari hisoblanadi, uzoq mamlakatlardan esa Turkiya, Janubiy Koreya, Hindiston, Afg‘oniston, Germaniya, Fransiya, Italiya, Malayziya va boshqa mamlakatlarni ko‘rsatish mumkin. Tadqiqot davrida (2005-2012 yillarda) MDH mamlakatlaridan O‘zbekistonga fuqarolar tashrifining 2005 yilga nisbatan 2012 yilda miqdoriy o‘sish bo‘yicha Rossiya birinchi o‘rinda bo‘lsa (47,6 martaga), Qozog‘iston (28,8 martaga) va Qirg‘iziston (19,1 martaga) keyingi o‘rinlarni egallaydi. Uzoq mamlakatlardan kelgan fuqarolar soni 2005 yilga nisbatan 2012 yilda Janubiy Koreyadan 155,2, Malayziyadan 111,2, Hindistondan 98,4, Germaniyadan 6,8, Buyuk Britaniyadan 5,8 va Turkiyadan esa 16,2 martaga oshganini kuzatish mumkin.

Shunday qilib, turizm milliy iqtisodiyotning daromadli sohasi bo‘lib, kelajakda O‘zbekistonning yalpi yillik daromadining eng muhim qismini tashkil etishi mumkin. Turizm xizmat bozorida muvaffaqiyatga erishish uchun iste’molchilarning turistik xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojlariga asoslangan holda turmahsulotni ishlab chiqish va uni sotishni tashkillashtirish, halqaro huquq normalari va qoidalari, turizm menejmenti va marketingi sohalaridagi amaliy faoliyat hamda bozor konyukturasini hisobga olish talab qilinadi. Shularni hisobga olib, O‘zbekistonda turistik xizmatlar bozori shakllanish va rivojlanishining quyidagi zamonaviy tendensiyalari aniqlandi:

1. 
   turistlar tashrif buyuradigan destinatsiyalarning turistik (tabiiy, madaniy va tarixiy) resurslari holatini hisobga oladigan turistik xizmat va bozorlarini rivojlantirish hamda yangilarini yaratish;
   
2. 
   turistik faoliyatni rejalashtirish va rivojlantirishga mahalliy jamoatchilik va mahalliy hokimiyatni jalb qilish hamda uning xavfsizligini ta’minlash;
   
3. 
   mahalliy aholi farovonligi oshishi, soliq, bojxona xizmati bilan bog‘liq va boshqa turizmning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan qiyinchiliklarni yengib o‘tish;
   
4. 
   asosiy e’tiborni turizm sohasidagi xizmatlar narxini turistlar uchun ma’qul va turizm industriyasi uchun foyda keltiradigan darajada saqlab qolishga qaratish;
   
5. 
   mablag‘larni investitsiya qilishda atrof-muhit himoyasi masalalarini (qurilish, arxitektura, antropogen holatlarni) hisobga olish;
   
6. 
   turizm xizmat bozorida marketingni amalga oshirish va xizmatlarni yurgizish uchun qo‘prok miqdorda mablag‘lar ajratish, muayyan guruhlarga kiruvchi turistlarni izlash va ular uchun taklif qilinayotgan xizmatlarning maqsadli bo‘lishini ta’minlash;
   
7. 
   turizm xizmatlar bozorida faoliyat yurituvchi xodimlarning kasbiy malakasini oshirish.
   

5-MAVZU. TURIZM XIZMATLAR BOZORIDA TALAB VA TAKLIFNING SHAKLLANISHI.

Reja:

1. 
   Turizm xizmatlar bozoridagi talab va taklif va ularning shakllanish jarayonini o‘rganish.
   
2. 
   Turizm xizmatlarini belgilovchi turli xil bozorlar tarkibini o‘rganish.
   

Turistik talab deganda-to‘lash imkoniyatiga ega bo‘lgan aholining turmahsulotga bo‘lgan talabi tushiniladi. Turistlik talab amaldagi narx-navolarda aholi tomonidan aniq bir turistlik-ekskursiya xizmatlarini sotib olishi bilan belgilanadi.

Bozordagi talabga muvofiq turizmda taklif vujudga keladi, ya’ni turist uchun uning dam olishi va sayohati jarayonida lozim bo‘lgan turli xildagi xizmatlar shular jumlasiga kiradi. Taklif-bu mahsulot ishlab chiqaruvchining bozorga talab qilinadigan aniq mahsulotni yetkazib berish uchun ideal tayyorgarlik va aniq imkoniyatga ega bo‘lishi tushuniladi. Bu holatda takliflar ishlab chiqarish bilan bir xil bo‘lmagan holda undan soni jihatidan farq qiladi. Aniq bir turistlik mahsulot (marshrut) ning taklif qilinadigan soni bozordagidan yuqori bo‘lishi mumkin. Turistlik mahsulotga bo‘lgan taklif - ishlab chiqarilgan mahsulot soni, turistlik industriyaning rivojlanish darajasiga va turistlik resurslar hajmiga bog‘liq bo‘ladi. Turistik mahsulotga bo‘lgan taklif quyidagi asosiy omillarga bog‘lik: turistik ta’minotchilarning soni(joylashtirish, ovqatlantirish, ko‘ngil ochar korxonalar), sotuvchi firma soni, turistik tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish samaradorligi darjasi, ilmiy-texnik taraqqiyot darajasidan, soliqqa tortish tizimidan, narx-navo va kelgusi daromadlarni va talabning istiqbolini baholash.

Talab va taklif o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik bo‘ladi: talab faqatgina taklifni yuzaga keltirmaydi, bundan tashqari taklif aniq bir tarzda talabga ta’sir ko‘rsatadi. Masalan: turistlik xizmatga bog‘liq bo‘lgan talab hajmi unga bo‘lgan narx ko‘tarilganda ortib boradi, narx tushsa takliflar soni ham kamayadi.

Turizm xizmat bozorida turistning xizmatga bo‘lgan talabi uchun pul vositasining almashinuvi sodir bo‘ladi. Muvofiqlashtirilgan holatdagi almashinuvda bir tomondan turistlik mahsulot ikkinchi tomondan esa turistlik industriyaning kirib kelishi uchun sharoit yaratiladi.