Metrik o‘lchovlar sistemasida kartalarni masshtabi (1.1.2-jadval)
Kartani
sonli
masshtabi
Kartani
nomi
Kartadagi 1
sm. oraliqqa
joyda to‘g‘ri
keladigan
masofa
Kartadagi 1 sm
2
yuzaga joyga
to‘g‘ri keladigan
maydon
Joydagi 1
km
masofaga
kartada
to‘g‘ri
keladigan
oraliq
1:5000
Besh mingli
50 m.
0,0025 km
2
0,25
20 sm.
1
Мубораков Х Геодезия Т, “ Чўлпон “ 2007
7
ga
1:10000
o‘n mingli
100 m.
0,010 km
2
1 ga
10 sm.
1:25 000
Yigirma besh
mingli
250 m.
0,0625 km
2
6,25
ga
4 sm.
1:50 000
Ellik mingli
500 m.
0,25 km
2
25 ga
2 sm.
1:100 000
yuz mingli
1 km.
1,0 km
2
100 ga
1 sm.
1:200 000
Ikk yuz mingli
2 km.
4,0 km
2
400 ga
5 mm.
1:300 000
Uchyuz mingli
3 km.
9, 0 km
2
900 ga
3,3 mm.
1:500 000 Besh yuz mingli
5 km.
25,0 km
2
2500 ga
2 mm.
1:1000 000
Bir millionli
10 km.
100,0 km
2
10 000ga
1 mm.
Katta o‘lchamdagi (razmerdagi) karitalar ko‘p varaqlarda alohida-alohida
tayyorlanadi. Karitani varaqlarga bo‘lish sistemasiga razgrafka va ularni ma’lum
sistema (tartib) bo‘yicha belgilanishiga nomenklatura deyiladi.
Karitani masshtabi
.
Generalizatsiyaga masshtabni ta’siri shunda namoyon
bo‘ladiki, ancha yirik tasvirdan mayda tasvirga o‘tishda tasvirlanayotgan hududni
o‘lchamlari qisqaradi. (Masalan, yer yuzasidagi 1 km
2
maydon 1:1 000 masshtabli
karitada 1 m
2
, 1: 10 000 masshtabda 1 dm
2
, 1:100 000 masshtabda 1 sm
2
va
nihoyat 1:1 000 000 masshtabli karitada esa atigi 1 mm
2
ga teng bo‘ladi xolos).
Ancha mayda masshtabda asos qilib olingan yirik masshtabli karitada bo‘lgan
hamma mayda-chuyda detallarni va tafsilotlarni tasvirlash mumkin emas, shuning
uchun ularni saralash, umumlashtirish, qolganlarini chiqarib tashlash zarur bo‘ladi.
Kartani masshtabini qisqarishi bilan, fazoviy qamrab olish oshadi, u ham
generalizatsiyaga ta’sir qiladi, yirik masshtabli kartalar uchun muhim bo‘lgan
ob’ektlar (masalan, maxalliy orientrlar) mayda masshtabli kartalarda o‘z
ahamiyatini yo‘qotadi va shunday ekan ular chiqarib tashlanishi lozim.
8
1.1.2-rasm. (mayda masshtabli xaritalar)
Masshtab o‘zgarishi bilan aholi punktlarini generalizatsiya qilish misolida
alohida ob’ektlarni ularni jamlovchi belgilar bilan almashtirish:a- alohida binolar
(masshtab 1: 10 000); б- kvartallar (masshtab 1: 50 000); в- umumiy kontur
(masshtab 1: 300 000); г-punson (masshtab 1: 1 000 000)
Masshtablar sonli, chiziqli va ko‘ndalang bo‘ladi. Sonli masshtab – kasr, uni
surati – bir, mahraji – joydagi chiziqlar ularni plan (karta)da tasvirlashda qancha
1.1.3- rasm (Ko’ndalang masshtab aniqligi)
marotaba kichraytirilgani darajasidir. Har qanday plan (karta) varog‘ida uni
masshtabi yozib ko‘rsatiladi: 1:1000; 1:2000; 1:5000; 1:10000; va x.k.
Chiziqli masshtab
sonli masshtabni grafik tasviri. U karta varag‘ini janubiy
ramkasi ostida chizib ko‘rsatiladi. Chiziqli masshtabni amaldagi aniqligi 0,5 mm
tashkil qilib ko‘z bilan chamalab aniqlanadi. Grafik ishlar aniqligini yanada
oshirish uchun ko‘ndalang masshtabdan foydalanadi.
BDE va Bde Δ- lar o‘xshashligidan yozamiz. de/DE = Bd/BD yoki
9
de = (Bd/BD) DE; DE =AB/n; Bd=BD/m bularni oldingi formulaga qo‘yib
topamiz de = AB:100 ya’ni uni asosini AB ni 0,01 =qismiga teng, ya’ni
ko‘ndalang masshtab eng kichik kesmli de=Ab:100 ya’ni uni asosi AB ni 0,01
xissasiga teng. Kishi oddiy ko‘z bilan kartada 0,1mm kesmni ajrata oladi. Shundan
kelib chiqib masshtab aniqligiga kartadagi 0,1mm ga joyda to‘g‘ri keladigan
gorizontal chiziq uzunligi qabul qilingan. Shunda 1:2000 masshtab aniqligi 0,2m ;
1:5000-0,5m; 1:10000-1m va x.k.
Do'stlaringiz bilan baham: |