Urganch Davlat Universiteti Tabiatshunoslik va Geografiya fakulteti 201-kimyo guruhi talabasi Xaitboyev Dilshodning fizik kimyo fanidan yozgan

A 1 4 ^A

edi.


^P va


^P ₀ o`rtasida quyidagi bog`lanish

  


P E 1
1 E 1

^{P  N1 P}0 ^;
P0 ^{ }
N₁ 4
E   E N₁ 4N₁
(7)

Demak (6) ga binoan (7) va (3) ni xisobga olgan holda yoza olamiz.

 a^ E  ^{4 } p ^  a^ E  ^4  ^{E 1} E ^  a^ E


E4 _{E  aE} E  2 _;

  

3




  
_{3 4}   ₃   



3

 
¹  ^{E 1}  (E  2) ^a

N₁ 4
3


E 1 _
E  2

4N₁a

M
3
(8)

d
1 sm³ hajmda N₁ molekula bor bo`ladi.
ta molekula bor bo`lsa,
^Vmol ^ _d
hajmda N_A ta

N  ^M
1 _d
 N_A ;
N₁  N_{A M}

Demak


E 1 _ 4
E  2 3

• 
  N _A  d _a M
  

yoki


E 1M
E  2d


_ 4N _{A a}
3
(9)

(9) – Klauzius – Mosotti tenglamasi deyiladi. Undan a=[(1/d) chiqadi. Demak, temperatura ortgan sari d kamayganligi tufayli moddaning qutblanuvchanligi a ortadi. Qutblanuvchanlik modda zichligiga teskari
E 1

proporsional va dielektrning doimiyligiga bog`liq, chunki


E  2
birga teng

emas. Keltirib chiqarilgan yuqorida aytganimizdek Klauznus – Mosotti nomi bilan yuritiladigan tenglama moddalarning elektr xossalarini ularning tashqi elektr maydonidagi holatini tekshirish, tahlil qilish yo`li bilan aniqlanar ekan.
Moddalarning qutblanuvchanligi a uch qismdan iborat:

1. 
   Tashqi maydon ta’sirida molekulalardagi elektronlarning yadroga nisbatan muvozanat holatidan siqilishi. Bunday qutblanish induksiyalangan
   

dinol momentining paydo bo`lishiga olib keladi.

^Mnid
 a_ed A;

a_ed 
f (T )

Ya’ni temperaturaga deyarli bog`liq emas. Ya’ni ular juda

yengil zarrachalar bo`lganliklari uchun T O ⁰K ga yaqin temperaturadayoq, ular juda tez harakat qiladi.

2. 
   Atom qutblanuvchanlik. Elektr maydoni vositasida elektronlarning qutblanishi yadrolarning bir –biriga qutblanishiga, siljishiga olib keladi.
   

3. 
   Doimiy dipol momenti (M₀) ga ega bo`lgan molekulaning tashqi maydonga ma’lum yo`nalishga ega bo`lib joylashishi orientatsion qutblanuvchanlik a<sub>op</sub> ga bog`liq. Demak
   

^aym
 a_al

• 
  a_at
  
• 
  a_op
  

a_op 
f (T )

(1)

(1) ni Klauzius – Mosotti formulasiga olib borib qo`ysak

E 1 _ M E  2 a
_ 4N _A
3
(a_el

• 
  a_at
  
• 
  a_op )  P
  

P-umumiy

qutblanish

4N _A
3
^aat

• 
  ^Patom
  

4N _{A a}

va ^{4N A} a  R

₃ op
₃ el
(refraksiya) deb belgilaylik.

Yorug`likning lektromagnit nazariyasiga binoan A=n²_a (Maksvell formulasi)


n² 1 _ M _

n²  2 d ^R
Lorenti –Lorents formulasi deyiladi.

Elektr maydoni sifatida yorug`likdan foydalanayotgan bo`lsak, bunday maydonning chastotasi y=10¹⁵ ga teng. Bunday maydonlar atomining na molekulaning qutblanishi ro`y bera olmaydi. Chunki ularning massasi elektronnikidan minglarcha marta katta.

Shuning uchun bunday maydonda faqat elektronlarning qutblanishigina, ya’ni refraksiya kuzatiladi.
Atom qutblanish.

Atom qutblanish atomlar va atom strukturalarining tebranishi natijasida ro`y veradi. Buning uchun chastotasi nisbatan uncha katta bo`lmagan IQ nurlardan foydalaniladi. Lekin umuman P_at qiymat jihatdan uncha katta emas. Klauzius –Mosotti formulasidan P ning o`lchov birligi hajm ekanligi ko`rinib turibdi. Shunga binoan ulchashlar o`tkazilganda:

P_at (geksan)=0.26 cm³ /mol p_at (suv)-3.2 sm³/mol ekanligi aniqlangan. (P₀=aE; a=P₀/E hajm)
Ammo xloranil deb ataluvchi modda uchun p_t =15 sm²/mol chiqqan. Bu yerda qutbli xossaga ega bo`lgan C O qutbli gruppalardan deformatsion tebranma harakatga kuchli darajada molik deb qaraladi.

 1M
_ n²  MM _ ^ _

Ko`pchilik moddalar uchun

qoshishidadir.

  2d
n²  2d
^Pel
^R dan

Doimiy dinolga ega bo`lgan molekulalar uchun Debay a_f bilan M₀

o`rtasida qo`yidagicha bog`lanish borligini ko`rsatdi.

^aop
2


 ⁰ ; 3RT
₀  e   ₀ 

qutbli molekulaning

doimiy dipole momenti. K=R/N – Bolrman doimiyligi.

Bunday T – absolyut temperature, K. Kauzius –Mosotti –Debay formulasi

Bu formuladan foydalanib M₀ ni topish mumkin, chunki M₀ =0 bo`lgan holler uchun P=f(T).
Dipol momentini analitik usulda topish K-M-D formulasini ikki hil (T<sub>1</sub> va T<sub>2</sub>) temperaturalar uchun yozamiz.
Analitik usul tez bajarilsa ham T ning atigi ikkita qiymati uchun hisoblanganligi sababli aniqli aytarli darajada yuqori bo`ladi.

_{B } P
 ^4N  ²  

( ¹ )
T
_{33K 0} ⁰

1. 
   Temperaturaga bog`liq temperatura ortishi bilan kamayadi. Buni nazariy izohlash mumkin.
   
2. 
   Qutbli moddalarning qutblanishi qutbsizlikdan P_op hisobiga kattaroq bo`ladi.
   

Qutblanish tabiiyki moddaning agregat holatiga bog`liq. Misollar

	^P(gaz)	^P(suyuq)
CH3I	77	42
CH3COO CH3	176	63
C2H5OCH3	62	52

Qutbli moddalarni suyuq agregat holatda tekshirayotganda to`g`ri natija olish uchun ularni qutbsiz erituvchilarga eritib suyuq eritmalari uchun P ni o`lchab so`ngra C=1 gacha ekstropolyatsiya qilish mumkin.

Xulosa

Moddalarning tuzilishi ularning elektromagnit xossalariga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun moddalarning elektromagnit xossalarini o’rganish ularning tuzilishini o’rganishga va tuzilishi xossalariga qanday ta’sir etishini bilishga yordam beradi. Moddalarning elektromagnit xossalari ulardagi elektronlarning, «xatti-harakati» ga bog’liq. Ko’pincha kimyoviy reaksiyalar elektromagnit maydonida yoki yorug’likda boradi.

Moddalarning maydon ta’sirida bunday o’zgarishi, ya’ni tashqi elektr maydon ta’sirida elektron va atom yadrosi bulutining, molekula va ionlarda bir- biriga nisbatan siljishi qutblanish deyiladi.
Qutblanish uch xil — elektron qutblanish (p_e), atom (yoki yadro) qutblanish p_a ) va orientatsion (mos joylanish) qutblanish (p_o) bo’ladi.
Elektron qutblanish elektronlar maydonning musbat qutbi tomon siljishini ifodalaydi. Qutblanish natijasida yadro va elektron bir- biriga nisbatan siljiydi, atomda musbat va manfiy zaryadlarning markazi bir-biriga to’g’ri kelmay qoladi.
Orientatsion (mos joylashish) qutblanish faqat qutbli molekulalardagina sodir bo’ladi. Maydon bo’lmaganda bir qadar tartibsiz o’rnashgan qutbli molekulalar maydonga kirgach o’z o’qi atrofida harakatini davom ettirib, musbat qutblari bilan maydonning manfiy qutbi tomon, manfiy qutblari bilan esa maydonning musbat qutbi tomon buriladi.
Atom qutblanish atom yadrosining elektr maydonida manfiy qutb tomon siljishini ifodalaydi. Atom qutblanishi faqat molekula va murakkab ionlarda sodir bo’ladi.

Foydalangan adabiyotlar.

1. X.I. Akbarov “Fizikaviy kimyo” kursidan o’quv

qo’llanma Toshkеnt-2006y

2. 
   X.R.Rustamov “Fizik kimyo” Toshkent 2000y
   
3. 
   X.U.Usmanov “Fizik kimyo” Toshkent 1974y 4 . Jo’rayeva L, Dusmatova D. Fizik kimyodan amaliy
   

mashg’ulotlar

5. 
   «Fizik kimyo» fanidan o’quv uslubiy majmua Urganch 2013-2014y
   
6. 
   www.google.ru
   

5. 
   www.ZiyoNet.uz
   

Mundarija

1. 
   Reja… 2
   
2. 
   Kirish 3
   
3. 
   Asosiy qism 4
   

4. Qutblanish turlari 5

5. Refraktsiya 8

6. Elektrod qutblanish 9

7. 
   Molekulalarning qutblanuvchanligi 12
   

8. Xulosa… 20

9. Foydalanilgan adabiyotlar… 21