Urganch davlat universiteti «pedagogika va psixologiya» kafedrasi

Rivojlanishidagi nuqsonlarni klassifikatsiyalash, ularning sabablari va omillari. Olib borilgan tadqiqotning ko’rsatishicha, rivojlanishida nuqsoni bo’lgan bolalarning soni ko’p bo’lib, ayni vaqtda yanada oshib bormoqda.

«Anomaliya» tushunchasi yunonchadan tarjima qilinganda me’yordan, umumiy qonuniyatlardan chetlanish, noto’g’ri rivojlanishni anglatadi.

Rivojlanishida muammolari bo’lgan bolalarda jismoniy yoki psixik kamchiliklar (nuqsonlar) bo’ladi, ular bolalarning umumiy rivojlanishida chetlanishlarning sodir bo’lishiga sabab bo’ladi. Nuqsonning xususiyati, paydo bo’lishiga qarab ayrim kamchiliklarni to’la yo’qotish, ayrimlarini esa tuzatish, uchinchi xillarining o’rnini to’ldirish mumkin. Anomal bolaning rivojlanishida uni o’qitish va tarbiyalash asosiy muammo hisoblanadi.

Ayni vaqtda rivojlanishidagi chetlanishlarning klassifikatsiyasi bo’yicha yagona qarash mavjud emas.

M.A.Vlasova va M.S.Pevznerlar anomal bolalarning quyidagi guruhlari ko’rsatadilar:

1. Sensor xislati yetishmaydigan (noraso) bolalar (eshitish, ko’rish, nutqi qobiliyatlari, tayanch-harakat apparat va sensomotorikasining funktsiyasi buzilgan).

2. Psixik rivojlanishi ortda qolgan bolalar.

3. Astenik yoki reaktiv holati hamda nizoli tashvishlanishga ega bo’lgan bolalar.

4. Psixopatik xulqli bolalar (xulqning emotsional buzilishi).

5. Aqli zaif bolalar (debillik, imbetsillik, idiotiya darajasidagi oligofrenlar).

6. Psixik kasallikning boshlang’ich ko’rinishi (shizofreniya, epilepsiya, isteriya va boshqalar) namoyon bo’ladigan bolalar.

O.N.Usanova anomal bolalarni quyidagi guruhlarga ajratishni taklif etadi:

1. Organik buzilishlar sababli rivojlanishida chetlanish bo’lgan bolalar.

2. Funktsional yetuk emasligi sababli rivojlanishida kamchilik bo’lgan bolalar.

3. 
   Psixik deprivatsiyalar asosida rivojlanishida kamchiliklar bo’lgan bolalar.
   

Defektolog V.S.Raxmanova rivojlanishida nuqsonlar bo’lgan bolalarni quyidagicha guruhlarga ajratishni taklif etadi:

1. Intellektual buzilishga ega bolalar (aqli zaif va psixik rivojlanishidan ortda qolgan bolalar).

2. Nutqi buzilgan bolalar.

3. Sensorli nuqsonlarga ega bolalar (ko’rish va eshitish qobiliyatlari buzilgan)

4. Tayanch-harakatli apparati buzilgan bolalar.

5. Rivojlanishida kompleks buzilish bo’lgan bolalar.

Anomal bolalarda nutqiy qobiliyatning buzilishi umumiy qonuniyat hisoblanadi.

Bolaga korrektsion ta’sir ko’rsatishning samaradorligi mavjud nuqson xususiyati, ayrim psixik jarayon yoki funktsiyalarining buzilganlik darajasi, bolaning yoshi, nuqsonlar o’rnini to’ldirishga imkon beruvchi qobiliyati, tibbiy-pedagogik ta’sir ko’rsatish, bola yashayotgan muhit hamda uni tarbiya sharoitlarining mavjud ahvoli va boshqa omillarga bog’liq. Anomal bolalarning ma’lum guruhi faqat psixologik-pedagogik ta’sirga muhtoj bo’lsalar, boshqa guruhlari ularga esa davolash–sog’lomlashtirish tadbirlarining amalga oshirilishini talab etadi. Rivojlanishdagi nuqsonlarning barvaqt diagnostika qilinishi ma’lum muvaffaqiyatlarga erishishning garovidir.