Urganch davlat universiteti «pedagogika va psixologiya» kafedrasi

Pedagog shaxsining spetsifik o‘ziga xosliklari bilan bog‘liqlikda yuzaga keladigan qiyinchiliklar:

1) pedagogik faoliyatni amalga oshirishda ichki kuch va imkoniyatlarning etarli emasligi;

2) sohadagi islohotlar bilan bog‘liqlikda faoliyatni o‘zgartirish imkonini bermaydigan o‘z-o‘zini yo‘naltirish mexanizmining buzilishi;

3) salbiy psixologik holatlar (ishonchsizlik, asabiylik, qo‘rquv, o‘z faoliyatidan qoniqmaslik va boshqalar).

Kasbiy etuklik darajasi bilan bog‘liqlikda pedagog faoliyatida yuzaga kelayotgan muammolarni hal etish strategiyalari

Oliy ta’limda faoliyat yuritadigan professor-o‘qituvchilarni kasbiy etuklik darajasiga ko‘ra shartli ravishda to‘rt guruhga ajratish mumkin: adaptatsiya bosqichidagi, funksional barqarorlikka ega, kasbiy mahoratga ega va novator o‘qituvchilar.

O‘qituvchi faoliyatida yuzaga keladigan qiyinchiliklarni bartaraf etish quyidagi strategiyalarga asoslanishni talab etadi: 1) kasbiy rivojlanish (konstruktiv strategiya); 2) psixologik muhofaza (himoya strategiyasi); 3) kasbiy deformatsiya (destruktiv strategiya).

Adaptatsiya bosqichidagi o‘qituvchilar uchun xos muammoli vaziyatlar kasbiy muhitga kirish, pedagogik jamoadagi me’yor, qadriyat va an’analarni qabul qilish kabilar bilan bog‘liqdir. Mazkur murakkabliklar ob’ektiv tavsifga ega bo‘lib, mavhum aloqadorlik esa, yosh o‘qituvchi ta’lim jarayonida egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini hamda pedagogik faoliyatga doir me’yor va qadriyatlarni real amaliyotga qo‘llay yoki qo‘llay olmasligida namoyon bo‘ladi.

Funksional barqarorlikka ega o‘qituvchilarda murakkab vaziyatlar pedagogik stereotiplarni murakkablashuvi bilan bog‘liqlikda yuzaga keladi. Bu esa o‘qituvchidan tashabbuskor qayta kasbiy o‘z-o‘zini namoyon etishni talab etadi.

Mahoratli pedagoglar uchun qiyinchiliklar innovatsion to‘siqlarni engib o‘tish bilan bog‘liq. Pedagogik faoliyatdagi to‘sqinliklar ko‘pincha pedagog faoliyatini chegaralab qo‘yish ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.

Mazkur tipologiya bilan bog‘liqlikda yuzaga keladigan qiyinchiliklarni hal etishda bir yoki bir necha strategiyani qo‘llash maqsadga muvofiq. Masalan, yosh o‘qituvchilar faoliyatida yuzaga keladigan qiyinchiliklar eng avvalo, ularning kasbiy rivojlanishi bosqichma-bosqich takomillashtirib borilishi, kasbiy faoliyat bilan bog‘liq muammoli vaziyatlarni hal etishda ularni psixologik qo‘llab-quvvatlash, o‘z-o‘ziga ishonch, mas’uliyatni qaror toptirish, shuningdek, o‘zgaruvchan vaziyatlarda muvafaqqiyatli harakatlana olish strategiyalarini talab etadi.