Urganch davlat universiteti pedagogika fakulteti

Bular qanday shakllar?

• 
  Bular romb, kvadrat va doirachalar. Gilamlarga, so’zanalarga geometrik shakllarni simmetrik qilib to’g’ri joylashtirilmasa, naqshlar to’g’ri va
  

chiroyli chiqmaydi. Bu o’rinda to’g’ri to’rtburchak, romb, kvadratlarning geometrik xossalari haqida to’xtalib o’tishimiz lozim.

Gilamlarni to’qishda rombdan, romb shaklidan juda ko’p foydalanilganlar. Bularni 4 ta uchburchakka ajratib, turli xil naqshlar yaratganlar. Ilgari gilam kashta tikishda qo’l mehnatidan foydalanilgan, hozir bu ishlarni mashinalar bajaradi. (Mashinalar tikkan so’zanalardan namunalar ko’rsatiladi).
Ana shular orqali o’quvchilarni kashtachilikka, gilamdo’zlikka, chevarlikka bo’lgan xavaslarini oshiradi. Mehatni sevish, ishni chiroyli va batartib bajarish zarurligi haqida gapiriladi. Oddiygina maktab formasiga yoki tikish jarayonida geometrik shakllardan to’g’gri to’rtburchakdan foydalanganliklari haqida fikr yuritiladi.
-Yoqa andozasida qanday geometrik shakl hosil bo’ldi?

• 
  To’g’ri to’rtburchak.
  

• 
  Nima uchun to’g’ri to’rtburchak deyiladi?
  

43

• 
  Chunki bu shaklning burchaklari to’g’ri, qarama-qarshi tomonlari teng deb aytiladi. Ana shunday qilib mehnat darslarida geometrik shakllarning xossalari o’rganilib boriladi.
  

3 - sinfda aylana shaklidagi o`yinchoqlardan, sichqon, mushukcha va kuchukcha o`yinchoqlarini yasash mumkin. Bunda ular doira va to’g’ri to’rtburchakdan tayyorlanadi. Bu ishlarni baholashda geometrik shakllar to’g’ri

chizilganligi bilan birga uning jismlari o’zaro qanday biriktirilganligini ham hisobga olish mumkin.
O’rta umumiy ta’lim maktablarini 3 - sinfida, isloh qilingan maktablarning 4 - sinfida mehnat darslarida geometrik shakllardan asosan kub, paralellipiped, daftarlar solinadagan papka pochta yashigi, piramidalardan har xil o`yinchoqlar yasash dars rejasiga kiritilgan
Shu munosabat bilan kub va paralledipipedning ba’zi bir geometrik xossalarini ko’rib chiqish mumkin.
Mehnat ta’limi rejasiga ko’ra kub, parallelepiped, filmoskop, daftarlar solinadigan papkalar 2 chorakda o’tishga mo’ljallangan.
"Kub yasash" degan mavzuni o’tayotganimizda biz avvalombor kub shaklidagi predmetlarni, kubdan yasalgan piramida o’yinchoqni ko’rsatamiz. O’qituvchi dars uchun kub yoyilmasini tayorlab olib kelgan bo’ladi. O’yinchoq piramida nechta kubdan hosil bo’lgan. Hozir ana shu kubni yasaymiz deb kubni yoyilmasini o’quvchilarga chizdiriladi.
Mana shu yoyilmadan kub yasashgandan keyin uning boshlang’ich sinflarga xos xossalarini shu darsninig o’zida o’rganamiz

Demak, biz bolalarga kubning hamma yoqlari kvadratlardan iborat ekanligi, (uchta qirrasi borligini) har bir uchida uchta qirra birlashishini savollar berib muommoli vaziyat hosil qilib o’rganib olamiz.

44

O’qituvchi: – Bolalar, kubning yoyilmasiga qarang.

Shu yerda biz nechta kvadratni yelimladik. Bolalar: 6 ta kvatratni. Demak, kubda 6 ta kvadrat bor ekan, bu degani 6 ta sirt, ya’ni 6 ta tomon degani. Shundan keyin uning qirralarini va uchlarini sanaymiz quydagi xulosaga kelamiz.
Kub kvadrat ko’p yoqi geometrik shakl. Uning sirti (tomoni 6 ta) kvadratdan tashkil topgan. Bu kvadratlari kubning yoqlari hisoblanadi. Kubda 6 ta yoq, 12 ta qirra, 8 ta uchi bor degan tushunchalarni o’zlashtirib oladilar. Endi kelgusi darsda yana bir geometrik figura parallelepipedni yasaymiz. Kub qirrali teng bo’lgan parallelepipeddir.
Parallelepiped yasash darsida darsni tashkil qilishda: o’qituvchi doskadagi parallelepiped shaklidagi narsalarga ishora qilib, parallelepipedning kubdan farqi bormi? Yaxshilab kuzating. Shunda bolalarni zehni, qobiliyati o’tkirroqlari bu kubdan uzun deb aytishadi. Ha parallelepipedni formasi cho’ziq. Anashuning uchun 3 sinf taxtasiga ilib qo’yilgan parallelepipedning yoyilmasiga qarang. Yordamchi chiziqlarni chizib olganiingizdan keyin ustidan asosiy (ishlatiladigan) chiziqlarni chizing. Buklash chiziqlarini punktir chiziqlar bilan (qirqiladigan) belgilangan. Qaychi bilan qirqiladigan chiziqlarni qalin qilib chizing va qiyib olib yelimlang. Mana bu chizma parallelepipedning yoyilmasi.

45

Parallelepiped tayyor bo’lgach, bu geometrik shaklni xossalari bilan o’quvchilarni kechagi darsidagi tushunchalariga qo’shimchalar kiritiladi. Demak bolalar biz yana bitta geometrik shaklni bilib oldik va yasadik.

Parallelepiped kubdan cho’zinchoqligi bilan farq qiladi. Biz yasagan parallelepiped to’g’ri burchakli. Asoslari to’g’ri turtburchakdan iborat. To’g’ri parallelepiped to’g’ri burchakli parallelepiped deyiladi. To’g’ri burchakli parallelepipedning hamma yoqlari to’g’ri to’rtburchakdan iborat. Bu yerda o’quvchilarning diqqatini sinf taxtasidagi parallelepipedning yoyilmasiga qaratish kerak. Bunda ham 6 ta sirti (tomoni) bor. Biz shu yerda o’quvchilarga yuza va hajm tushunchalarini farqini hayotiy misollar orqali tushuntirib matematika va mehnat darslarining bog’liqligini yana bir marta isbotladik.

46

XULOSA

«Ta’lim to’g’risida»gi qonun asosida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning hayotiyligini ta’minlash ta’lim tizimini tubdan isloh qilishni taqoza etadi.
«Milliy dastur» ta’lim tizimida o’ziga xos, o’ziga mos yangicha yondashuvni, yangicha metodikani va yangicha kasb mahoratini talab etadi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» - bu yangicha pedagogik texnologiyaning o’zi. Ijodkor mutaxasis, ijodkor tarbiyachi va o’qituvchi o’zining sohasi, yo’nalishi bo’yicha yangicha pedagogik texnologiyani amaliy ilmiy va uslubiy o’rganishni hamda hayotga tadbiq etabilmog’i lozim.
Boshlang’ich sinf o’quvchilariga algebraik materiallarni o’rgatishda fanlararo uzviylikda tashkil qilinadigan darslarning ahamiyati katta. Bunda o’quvchi olgan bilimining nechog’lik ahamiyatiga ega ekanligini tushunib yetadi. Bu jarayonni reja asosida matematika va tabiatshunoslik matematika va o’qish va boshqa darslarda amalga oshirish o’quvchilarning chuqur bilim olishlariga, hayotning har bir jabhalarida mustaqil fikr yurita oladigan, Dune qarashi keng komil inson bo’lib tarbiyalanishida muhim o’rin egallaydi.
Matematika fani boshlang’ich sinf o’quvchilarining mustaqil fikrlash qobiliyatlarini o’stirishda muhim o’rin egallaydi. Darsliklarda bunga katta e’tibor qaratilgan.
Shuni ta’kidlash joizki boshlang’ich matematik ta’limda o’quvchilarni masalalar yecha olish qobiliyatlarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Bola maktabdagi mashg’ulotlarning birinchi kunidanoq masala bilan uchrashadi. Algebraik materiallarga aloqador bo’lgan matematik masalalar o’quvchilarga o’quvchilarga matematik tushunchalarni to’g’ri shakllantirishga, uni o’rab turgan muhitning o’zaro aloqadorligining turli tomonlarini chuqurroq aniqlashga yordam beradi, o’rganilayotgan nazariy qoidalarni qo’llanish, kuzatilayotgan hodisalarda

47

har xil sonli bog’lanishlarni o’rnatish imkonini beradi. Shu bilan birga fanlar aro aloqadorlikdagi misol va masalalar yechish bola tafakkurining rivojlanishiga yordam beradi.

Agar bu hozirgi kunda chop etilayotgan ilmiy – uslubiy maqolalarni tahlil qilar ekanmiz ta’lim – tarbiyada fanlararo aloqadorlik, ayniqsa boshlang’ich ta’limda kam e’tibor qaratilayotganligiga guvoh bo’lamiz. Vaholanki boshlang’i ta’limda fanlararo aloqadorlik masalasi kichik maktab yoshidagi bolalarni o’qishga, bilim olishga qiziqtiruvchi vositalardan biridir. Bu masalani boshlang’ich ta’lim o’qituvchisining barcha fanlarni o’zi o’qitishi bu muommoni hal qilishi oson kechadi.
Ilg’or boshlang’ich sinf o’qituvchilarining ish tajribalari shu narsani ko’rsatadiki boshlang’ich ta’limdagi barcha fanlarni o’zaro aloqadorlikda tashkil etish mumkin. Bu narsa boshalang’ich ta’lim o’qituvchisidan ko’p narsani talab qilmaydi, faqat u har bir darsda boshqa fan tushunchalari uchraganda uni va uning xossalarini hamda o’tilayotgan fan bilan uzviy aloqasi haqida ma’lumot berib o’tilishi talab etiladi xolos.
Ta’lim – tarbiyada mayda – chuyda narsaning o’zi bo’lmaydi deganlaridek, bu fanlar aro aloqadorlik masalasi ham o’rganishga arziydi. Bu bilan fan o’qituvchisi dars samaradorligini oshiradi, ya’ni o’quvchilarning darsga bo’lgan qiziqishlari va o’qishni hayot bilan bog’liqligini tushunib etadilar.

48